Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
74 Sultanın yanına göndərdi. Lakin onlar Div Sultanın sözlərinə və vədlərinə inanmadılar. Mayın 26 (şaban ayının 14-də)-da Səksəncik adlanan yerdə düşmən tərəflər arasında döyüş baş verdi. Əvvəlcə ustaclı əmirləri öz rəqiblərinə üstün gəldilər. Belə olanda Div Sultan və Çuxa Sultan “əlacsızlıqdan” gənc şahı ata oturdaraq onunla birlikdə döyüş meydanına çapdılar 11 . Ustaclı əmirlərinə qarşı döyüşə şahın xüsusi hərbi dəstəsi (qorçilər) daxil olduqda üstünlük rumlu və təkəli əmirlərinin tərəfinə keçdi. Ustaclı qoçunu qaçmağa üz qoydu və Əbhərdən keçərək Taroma – Rəşt hakimi Müzəffər Sultanın mülklərinə gəldi 12 . Həmin vaxtda mərhum Qara xanın oğlu Abdulla xan Ustaclı Kirman hakimi Əhməd Sufi oğlu Ustaclı ilə birlikdə rumlu və təkəli tayfalarına qarşı çıxdı və Xərzavil adlı yerdə onların arasınad döyüş baş verdi 13 . Gilanlıların köməyinə baxmayaraq, ustaclı dəstələri yenidən ağır məğlubiyyətə uğradılar və Qəzvində onların başlarından “minarə ucaldıldı” 14 .
qoşunlarını Xalxaldan keçərək, Rəştdən Ərdəbilə gətirərək yerli hakim Badəncan bəy Rumlunu məğlub etdi və öldürdü. Sonra o Çuxursəədə, rumlu tayfasının köçdüyü yeni yerə hərəkət etdi. Bundan xəbər tuitan Div Sultan, Çuxa Sultan və Məhəmməd xan Zülqədər oğlu səkkiz min nəfərlik qorçilər dəstəsi ilə Qərbi Azərbaycana yollandılar. Tərəflərin qz – üzəgəldiyi Naxçıvanda Araz çayı yaxınlığında, hicri 933-cü il ramazanın 29-da (1527-ci il iyunun 30-da) onların arasında həlledici döyüş baş verdi. Ustaclı qoşunu darmadağın edildi, Köpək Sultan isə öldürüldü 15 . Qızılbaş tayfaları arasında gedən ara müharibələri nəticəsində mərkəzi hakimiyyət əslində fəaliyyətdən qalaraq iflic vəziyyətinə düşdü. Ölkədə özbaşınalıq hökm sürürdü. Məsələn, Xorasanın bir çox qızılbaş tayfaları vətəndaş müharibəsinə cəlb olundu. Hürşah məlumat verir ki, Xorasanda və Astrabadda torpaqlara (iqta) sahib olan əmirlərin çoxu öz tayfaları ilə (il-u- 75 ulus) İraqa yola düşdülər. Məsələn, Nişapur hakimi Çərəkə Sultan, İsfərain hakimi Pirqulu Sultan, Astrabad hakimi Zeynal xan, Damğan və Bistam tiyuldarı Ələş Sultan öz vilayətlərini tərk edərək Rey və Xarda məskunlaşdılar. Özbək əmirləri budan dərhal istifadə etdilər. Hicri 933-cü ilin əvvəlində (1526-cı ilin sonu) onlar Xorasana soxuldular, maneəsiz olaraq onu ələ keçirərək qarət etdilər və viran qoydular 16 .
Çuxa Sultan Təkəli özləri bir – birilə vəkillik (vəkalət-i əmir əl- ümərai) vəzifəsi uğrunda toqquşmağa başladılar. Hicri 933 (1527-ci il iyul)-cü ilin əvvəlində Div Sultan Çuxa Sultanın təhriki ilə öldürüldü. Şərəfxan Bidlisinin məlumatlarına görə, Çuxa Sultan gənc şahı inandıra bilmişdi ki, Div Sultan tayfalararası ədavətin və toqquşmaların səbəbkarıdır və o, divan daxil olanda şah Div Sultanı oxla vurmu, sonra isə şahın xidmətçiləri onu qətlə yetirmişdilər 17 . Bununla da rumlu əyanlarının hakimiyyət dövrü sona çatdı. Dövlət işlərinə rəhbərlik təkbaşına vəkil olmuş Çuxa Sultanın şəxsində təkəli əyanlarının əlinə keçdi. O, elə hakimiyyət sahibi olmuşdu ki, I Təhmasibə “yalnız şahın adı qalmışdı”. O,”vilayətlərin çoxunu təkəli tayfasından olan qohumlarının arasında bölüşdürmüş və (onlardan) hər birini xan rütbəsinə, sultan dərəcəsinə yüksəltmişdi” Lakin tezliklə Çuxa Sultanın və təkəli tayfasının nüfuzu son dərəcə azaldı. Bu hicri 935 (1529)-ci ildə, Zirabad yaxınlığında özbəklərlə vuruşmadan sonra baş verdi. Burada təkəli əmirləri döyüş meydanından qaçdıqlarına görə Səfəvi qoşunu az qala məğlubiyyətə uğrayacaqdı 19 . Bu zaman özbəklərlə döyüşdə böyük şücaət və cəsurluq nümayiş etdirmiş şamlı tayfasının başçısı Hüseyn xan əvvəlki mühasirə zamanı ağır vəziyyətə salınmış, ərzaq cəhətdən korluq çəkən Heratın 20 hakimi vəzifəsini tutmuşdu. Qızılbaş qoşunu Xorasanı tərk edən kimi, Übeydulla xan yenidən bura hücum etdi və Hüseyn xanın azsaylı qızılbaş dəstəsi ilə qoruduğu Heratı 76 mühasirəyə aldı. Çuxa Sultan qızılbaş qoşununu Heratda mühasirəyə düşənlərə köməyə göndərməyi yubandırdı. Çuxa Sultanın, onun özbəklərin əlinə düşməsini istədiyini yaxşı başa düşən Hüseyn xan Übeydulla xanla danışıqlara başladı. Ona maneəsiz olaraq öz dəstəsi ilə şəhəri tərk etməyə və Sistandan keçərək Şiraza geri çəkilməyə icazə verildi 21 . Hicr 937-ci il zülqədənin 2-də (1531-ci il iyunun 17-də) Hüseyn xan Sam Mirzə ilə şahın İsfahan yaxınlığındakı qərargahına gəldi 22 . Çuxa Sultan özünün təhlükəli rəqibindən xilas olmaq üçün onu şənliklərin birində öldürmək qərarına gəldi. Onun bu planından Hüseyn xan xəbər tutdu.O, gecə düşəndə silahlı adamlardan ibarət dəstə ilə Çuxa Sultanın alaçığına yollandı. Çuxa Sultan sığınacaq tapmaq ümidi ilə divanxanaya qaçdı. İş o yerə çatdı ki, vuruşma şah otağnda davam etdirildi və Hüseyn xanın adamlarının atdıqları iki ox şahın tacına dəydi. Həmin gecə şahı mühafizə edən, zülqədər tayfasından olan şah qorçiləri Hüseyn xanın tərəfinə keçdilər və onlardan biri Çuxa Sultanı ölümcül yaraladı. Çuxa Sultanın ölümündən sonra təkəli əmirləri vəkil vəzifəsinə onun böyük oğlu Şah Qubadın namizədliyini irəli sürdülər. Təkəli əmirlərinin öz hökmranlığını qoruyub saxlamaq üşün etdikləri bu cəhd təkəli feodallarının zülmünə çox dözmüş digər qızılbqş tayfaları – ustaclı, rumlu, zülqədər və əfşar əmirləri tərəfindən narazılıqla qarşılandı. Həmədandan bir qədər aralıda tərəflər arasında toqquşma baş verdi. I Şah Təhmasibin əmri ilə təkəli tayfası tamamilə məhv edilmək təhlükəsi qarşısında qaldı. Tayfadan bir çoxları qırıldı, sağ qalanlar isə onların öz tayfalarından olan Məhəmməd xan Şərəfəddin oğlunun idarə etdiyi Bağdada qaçdılar. Sonuncu, özünün şaha olan xeyirxah münasibətini bildirmək əlaməti kimi onlardan bəzilərini edam etdirdi və başlarını saraya göndərdi 23 .
hissəsinin hakimi (əmir əl-üməra) Üləma bəy Təkəlinin şəxsində Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|