Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yəzid ibn Məzyəd buradakı inzibati-idari və iqtisadi işləri yoluna qoymuşdu 55 . Bu tarixdən sonra Arran onun nəslindən olan Məzyədilər sülaləsi tərəfindən idarə olunmuş, Bərdə isə bu sülalənin paytaxt şəhərinə çevrilmişdi. VIII-X əsrlər Bərdənin çiçəklənmə dövrü olmuşdur 56 . Xilafətin zəifləyib mərkəzdənqaçma meyllərinin ardığı dövrdə Bərdə Azərbaycan Sacilər dövlətinin (889-942) mərkəzi şəhərlərindən birinə çevrilmişdi. Muhəmməd ibn Əbu’s-Sacın (889-901) dövründə Bərdə şəhəri ölkənin inzibati mərkəzi olaraq inkişaf etmişdi 57 . Salarilərin (942-981) hakimiyyətinin ilk illərində isə Bərdə özünün ən fəlakətli günlərini yaşamış, 944-cü il Bərdə tarixinə ağır və müsibətli illərdən biri kimi daxil olmuşdu 58 . X əsrin birinci yarısında bir neçə dəfə Azərbaycan torpaqlarına basqın edən ruslar 944-cü ildə Xəzər xaqanının izni ilə Volqa çayından Xəzər dənizinə keçirdikləri gəmiləri ilə Azərbaycan sahillərinə yanaşmış, Kür çayı ilə üzərək Bərdə şəhərinə yaxınlaşmışdılar. Salarilərin Bərdə valisinin əmri altındakı 5000-dən çox əsgər gəmilərindən enən ruslara hücum etmişdilər. İbn Miskəveyh yazır ki, ‚onlar (şəhər müdafiəçiləri-E.N) ruslar barədə yanılmışdılar, onları yunan və ermənilər kimi zənn etmişidlər‛ 59 . İbn Miskəveyhin yazdığından anlaşıldığına görə bir-iki qılınc zərbəsindən sonra onların da yunan və ermənilər kimi arxalarını dönüb
qaçacağını zənn
etmiş şəhər
müdafiəçiləri düşməni
lazımınca qiymətləndirmədikləri üçün özlərinə arxayın olmuş, döyüşdən əvvəl zəruri hazırlıq və planlaşdırmanı aparmamışdılar. Bu səbəbdəndir ki, hücumu cəmi bir saat davam etdirə bilmiş, rusların güclü əks hücumu qarşısında Bərdəyə tərəf qaçmağa məcbur olmuşdular. Sadəcə ordudakı deyləmli əsgərlər geri çəkilməyərək hamısı şəhid olana qədər vuruşmuşdular 60 . Ruslar müdafiəsiz qalan Bərdəyə daxil olandan sonra şəhərin istehkamlarında möhkəmlənmişdilər. İbnü’l-Əsir rusların dinc əhaliyə aman verərək
55 İBNü’l-Ə’SƏM, Fəthlər Kitabı, s. 65. 56 VIII-X əsrlər Bərdə şəhərinin tarixi barədə ətraflı məlumat üçün bax: HACIYEV, Bərdə Şəhəri, s. 85-109. 57 VƏLİXANLI, Ərəb Xilafəti və Azərbaycan, s. 85; HACIYEV, Bərdə Şəhəri, s. 111. 58 VƏLİXANLI, həmin əsər, s. 85. 59 Əbu Əli Muhəmməd ibn Muhəmməd İBN MİSKƏVEYH, Təcaribü’l-Üməm, (Trc. H. Amedroz), C. V, s. 68, London 1921. İbn Miskəveyhin belə bir müqayisə etməsini rusların fiziki cəhətdən yunan və ermənilərdən fərqlənməsindən irəli gəlirdiyini təxmin etmək olar. Ərəb səyyah İbn Fəzlan da Volqa çayı sahillərində ilk dəfə rusları görəndə heyrətlənmişdi. O, ‚onlardan daha iri insan görməmişdim. Hər biri xurma ağacı kimi ucaboy, sarışın və sağlam insanlar idi‛ deyə yazır. Bax: Səyahətnamə, (Nşr. R. Şeşen), s. 68-69, İstanbul 1995. 60 Yenə orada. onlara toxunmayacaqlarına dair söz verdiyini yazır 61 . Müəllif qeyd edir ki, buna baxmayaraq bərdəlilər şəhərin rusların əlində qalması ilə heç cür razılaşa bilmir, tez-tez təkbir nərələri ilə onlara hücum edirdilər. Hətta silahsız olanlar da işğalçılara daş ataraq mübarizə aparırdılar. İşğalçılar xalqı müqavimət göstərmək əzmindən daşındırmağa çalışmanın faydasız olduğunu görüb bərdəlilərdən üç gün ərzində şəhəri tərk etmələrini tələb etdilər. Lakin onların əksəriyyətinin Bərdəni tərk etmədiyini görüb dinc əhaliyə hücum etdilər. Onlar əhalinin tamamına yaxınını qırıb mallarını talan etmiş, qadın və uşaqları isə əsir götürmüşdülər. Bu vaxt ətraf əyalətlərdən toplanan könüllülər də Bərdəyə gəlib dörd bir tərəfdən ruslara hücum edirdilər 62 . Salari hömdarı Mərzuban ibn Muhəmməd 30 minlik ordusu ilə aylarla Bərdəni işğaldan azad etmək üçün vuruşmuş, ruslara ağır itgi verdirmişdi. Lakin Bərdə qalasında möhkəmlənmiş rusları heç cür oradan sıxışdırıb çıxarmaq mümkün olmamışdı 63 . Bu vaxt Salari Mərzuban Mosul hakiminin Səlmasa hücum etdiyi xəbərini alaraq rusların Bərdədə mühasirəsini davam etdirmək üçün burada 4000 əsgər qoyaraq özü orudunun əsas hissəsi ilə ölkənin cənubuna üz tutmuşdu. 945-ci ilin isti yay günlərində rusların arasında yayılan yoluxucu xəstəlik onların bir çoxunun qırılmasına səbəb olmuşdu. Nəhayət ruslardan sağ qalanlar aldıqları əsir və qənimətlərlə avqustun 12-də Bərdəni tərk edib gəldikləri yolla geri qayıtmışdılar 64 . Mosul hakimi ölkənin cənubuna basqın etməsəydi bəlkə də işğalçıları tamamən məhv etmək mümkün olardı. Bu hadisədən sonra Bərdə şəhəri bir daha dirçəlib əvvəlki ehtişamına qayıda bilmədi. X əsrin ikinci yarısından etibarən Gəncə əhəmiyyət qazanaraq Azərbaycanın şimalındakı ən böyük siyasi, iqtisadi və mədəniyyət mərkəzinə çevrilməyə başlamışdı. Orda əsrlərdə Azərbaycanın şimalındakı mühüm şəhərlərdən biri də Bərdic idi. Mənbələrin verdiyi məlumatdan məlum olur ki, Bərdic Bərdədən 14 fərsəx aralıda, Kür çayı sahilində mövcud olmuşdu 65 . Yaqut əl-Həməvi Kür çayının bu şəhəri əhatə etdiyini yazır 66 . 14 fərsəxin 79,59 km-ə bərabər olduğunu 67 nəzərə alaraq Bərdicin Kür çayının
61 İBNü'l-ƏSİR, Kamil fi't-Tarix, C. VIII, s. 350-351. 62 Yenə orada. 63 İBN MİSKƏVEYH, Təcaribü’l-Üməm, C. V, s. 72. 64 MÜŞTƏRƏK, Azərbaycan Tarixi, s. 281, Bakı 1994. 65 İBNü’l-ƏSİR, Lübab, C. I, s. 136; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 269. 66 Yenə orada. [ هٜٗ ٢ك اٜت ػ٤ؽ٣ ءأُاٝ ... هٌُا
]
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|