Örtüyüdür. Onun kütləsi

MÜHAZİRƏ 2

ATMOSFERİN MÜHAFİZƏSİ. YER KÜRƏSİNDƏ İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİNİN TARİXİ. UZUNMÜDDƏTLİ İQLİM DƏYİŞİKLİKLƏRİ. QISAMÜDDƏTLİ İQLİM

DƏYİŞİKLİKLƏRİ.

Atmosfer - cazibə qüvvəsi ilə ətrafında tutulan göy cisminin qazlı qabığı. Atmosfer və planetlərarası fəza arasında kəskin sərhəd olmadığından, qaz mühitinin bütövlükdə onunla birlikdə fırlandığı bir göy cisminin ətrafındakı atmosferi nəzərdən keçirmək adətdir. Əsasən qazlardan (qaz planetləri) ibarət olan bəzi planetlərin atmosferinin dərinliyi çox böyük ola bilər.
Yer atmosferində əksər canlı orqanizmlərin tənəffüs üçün istifadə etdiyi oksigen və fotosintez zamanı bitkilər, yosunlar və siyanobakteriyalar tərəfindən istehlak edilən karbon qazı var. Atmosfer həm də planetin qoruyucu təbəqəsidir və onun sakinlərini günəşin ultrabənövşəyi radiasiyasından qoruyur.
Həm insan fəaliyyəti zamanı, həm də təbii proseslər nəticəsində əmələ gələn əsas hava ^{çirkləndiriciləri kükürd qazı SO}2^{, karbon qazı CO}2^{, azot oksidləri NO}x^{, hissəciklər - aerozollardır.} Onların payı zərərli maddələrin ümumi tullantılarında 98% təşkil edir. Bu əsas çirkləndiricilərdən əlavə, atmosferdə 70-dən çox növ zərərli maddələr müşahidə olunur: formaldehid, fenol, benzol, qurğuşun və digər ağır metalların birləşmələri, ammonyak, karbon disulfid və s.
Qlobal havanın çirklənməsinin ən mühüm ekoloji nəticələrinə aşağıdakılar daxildir: mümkün iqlim istiləşməsi (istixana effekti);
ozon təbəqəsinin pozulması; turşu yağışı.
İstixana effekti Yer atmosferinin aşağı təbəqələrinin temperaturunun effektiv temperaturla müqayisədə artmasıdır, yəni. kosmosdan müşahidə olunan planetin termal radiasiyasının temperaturu.
1997-ci ilin dekabrında Kiotoda (Yaponiya) qlobal iqlim dəyişikliyinə həsr olunmuş iclasda ^{160-dan çox ölkədən olan nümayəndələr inkişaf etmiş ölkələri CO}2 ^{emissiyalarını azaltmağa məcbur} edən konvensiya qəbul etdilər. Kioto Protokolu 38 sənayeləşmiş ölkəni 2008-2012-ci ilə qədər ^{azaldılmasını öhdəsinə götürür. CO}2 ^{emissiyaları 1990 səviyyələrinin 5%-i:
Avropa İttifaqı CO}2 ^{və digər istixana qazları emissiyalarını 8% azaltmalıdır,} ABŞ - 7%,
Yaponiya - 6%.
Protokol istixana qazı emissiyaları üçün kvota sistemini nəzərdə tutur. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ölkələrin hər biri (indiyə qədər bu, yalnız tullantıları azaltmaq öhdəliyi götürmüş otuz səkkiz ölkəyə aiddir) müəyyən miqdarda istixana qazlarının buraxılmasına icazə alır. Eyni zamanda, bəzi ölkələrin və ya şirkətlərin emissiya kvotasını keçəcəyi ehtimal edilir. Belə hallarda, bu ölkələr və ya şirkətlər emissiyaları ayrılmış kvotadan az olan ölkələrdən və ya şirkətlərdən əlavə emissiya hüququnu ala biləcəklər. Beləliklə, yaxın 15 ildə istixana qazlarının tullantılarının 5% azaldılması üzrə əsas məqsədə nail olunacağı güman edilir.
İqlim istiləşməsinin digər səbəbləri kimi alimlər günəş aktivliyinin dəyişkənliyini, Yerin maqnit sahəsində və atmosfer elektrik sahəsindəki dəyişiklikləri adlandırırlar.
Atmosferi mənfi antropogen təsirlərdən qorumaq üçün aşağıdakı əsas tədbirlərdən istifadə olunur.

1. 
   Texnoloji proseslərin yaşıllaşdırılması:
   
   1. 
      qapalı texnoloji dövrlərin, atmosferə zərərli maddələrin buraxılmasını istisna edən az tullantılı texnologiyaların yaradılması;
      
   2. 
      istilik qurğularından çirklənmənin azaldılması: mərkəzi istilik, yanacağın kükürd birləşmələrindən ilkin təmizlənməsi, alternativ enerji mənbələrindən istifadə, daha keyfiyyətli yanacağa (kömürdən təbii qaza) keçid;
      
   3. 
      nəqliyyat vasitələrindən çirklənmənin azaldılması: elektrik nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi, işlənmiş qazların təmizlənməsi, yanacaqdan sonra yanacaq üçün katalitik çeviricilərin istifadəsi, hidrogen nəqliyyatının inkişafı, nəqliyyat axınının şəhərdən kənara köçürülməsi.
      
2. 
   Texnoloji qaz emissiyalarının zərərli çirklərdən təmizlənməsi.
   
3. 
   Atmosferdə qaz emissiyalarının dispersiyası. Dağılma yüksək bacaların (hündürlüyü 300 m- dən çox) köməyi ilə həyata keçirilir. Bu, mövcud təmizləyici qurğuların atmosferə atılan tullantıların zərərli maddələrdən tam təmizlənməsini təmin etməməsi səbəbindən həyata keçirilən müvəqqəti, məcburi tədbirdir.
   
4. 
   Sanitar mühafizə zonalarının təşkili, memarlıq və planlaşdırma həlləri.
   

Sanitariya mühafizə zonası (SMZ) əhalini zərərli istehsal amillərinin təsirindən qorumaq üçün sənaye çirklənməsi mənbələrini yaşayış və ya ictimai binalardan ayıran zolaqdır. SMZ-nin eni istehsal sinfindən, zərərlilik dərəcəsindən və atmosferə buraxılan maddələrin miqdarından (50-1000 m) asılı olaraq müəyyən edilir.
Memarlıq və planlaşdırma həlləri - küləklərin istiqamətini nəzərə alaraq emissiya mənbələrinin və məskunlaşan ərazilərin düzgün qarşılıqlı yerləşdirilməsi, məskunlaşan ərazilərdən yan keçən yolların çəkilməsi və s.
Emissiya Təmizləmə Avadanlığı:
aerozollardan (toz, kül, his) qaz emissiyalarını təmizləmək üçün cihazlar;
^{qaz və buxar çirklərindən emissiyaları təmizləmək üçün cihazlar (NO, NO}2^{, SO}2^{, SO}3 ^{və s.)}