O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

Generativ va transformatsion grammatika
- formallashtirishning negizi 
hisoblangan grammatika bo’lib, 1950 yillarda dastlab Z.Harrisning til 
strukturasidagi transformatsiya xususidagi qarashlari ta’sirida yuzaga kela 
boshladi, bu yo’nalish Z.Harrisning shogirdi N.Chomskiy tomonidan 
rivojlantirildi. Unga ko’ra dastlabki yadro strukturalar birikma strukturalar qoidalar 
tizimi orqali tug’iladi. Ya’ni har qanday til grammatikasi 
yadro strukturalar 
(kernel structures)
yig’indisidir.
Generativ grammatikada yadro strukturalardan (
operandlar
) turli shakliy 
o’zgarishlar asosida asosiy ma’noni saqlagan holda ikkilamchi sintaktik 
qurilmalarning hosil qilinishi (
transformatsiyalar = transformalar
), bu 
jarayondagi vositalar (
operatorlar
) va 
transformatsiya hosil qilish modellari
tadqiq etiladi. Masalan, Salim keldi – Salimning kelishi – Salim kelgach – Salim 
kelganda – Salim kelishi bilan…; Anvar xatni yozdi – Xat Anvar tomonidan 
yozildi. Ushbu misollarda transformatsiya uchun asos bo’lgan gap (
Salim keldi
yoki 
Anvar xatni yozdi
kabi gaplar) 
operand
,
 
transformatsiya natijasi bo’lgan 
hosila gap (
Salim kelgach
, 
Salim kelib
yoki 
xat Anvar tomonidan yozildi 
kabi 
sintaktik 
strukturalar) 
transforma
yoki 
transformand
,
 
operanddan 
transformandni hosil qiluvchi vosita (ravishdsh, sifatdosh, harakat nomi yoki 
majhul nisbat shakllari) 
transformatsiya operatori
deb atalai. 

---

144 
Gipertekst
- kompyuter lingvistikasida inqilobiy o’zgarish yasagan 
texnologiya. Gipertekst g’oyasi AQSH prezidenti F.Ruzveltning fan va ta’lim 
bo’yicha maslahatchisi Vannevar Bush nomi bilan bog’liq bo’lib, u 
foydalanuvchiga matn va uning fragmentlarini turli assotsiativ munosabatlar 
asosida bog’lashga imkon beruvchi 
“MEMEKS”
tizimini nazariy jihatdan asoslab 
berdi. U 1945 yilda “The Atlantic Monthly” jurnalida “Memeks” deb atalgan 
kelajakdagi xayoliy qurilma haqida