O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

&
B - konyunksiya. Bu o’zbek tilidagi 
“va” 
bog’lovchisiga teng keladi.
2. A 
V
B – dizyunksiya. Bu o’zbek tilidagi 
“yoki” 
bog’lovchisiga teng keladi.
3. A 
⇒
B – implikatsiya. Bu o’zbek tilidagi 
“agar … -sa, u holda …” 
bog’lovchisiga teng 
keladi.
4. A 
≡
 
B – Bu belgi mantiqiy teng kuchlilik (ekvivalensiya) uchun ishlatiladi.
5. A 
/
B – Bu belgi “Sheffir tayoqchasi” deb nomlanadi, u “va … emas” bog’lovchisiga to’g’ri 
keladi. 
6. A
↓
B - Bu belgi “Pirs strelkasi”deb nomlanadi, u “yoki ... emas” bog’lovchisiga to’g’ri 
keladi. 
9
Po'latov A., Muhamedova S.
Kompyuter lingvistikasi. – Toshkent, 2007. – B. 10.
issiq 
iliq 
sovuq 
A 
B 
C 

---

13 
7. 
∃
= inglizcha exists so’zining qisqartmasi bo’lib, 
mavjudlik kvantori 
sifatida ishlatiladi 
8. 
∑
= summa, barcha narsaning jami
9. 
∀
= inglizcha all so’zining qisqartmasi bo’lib, 
hammasi uchun 
∈
kvantori 
sifatida 
ishlatiladi 
10. x,y,z - predmetlarning borligini belgilash uchun ishlatiladi.
11. X,Y,Z - predmetlarni sifatini (atributlarini) belgilash uchun ishlatiladi. 
12. S – subyekt 
13. P – predikat
14. A=0 – mutlaqo noto’g’ri 
15. A=1 – mutlaqo to’g’ri 
16. 
Ā
– emas (inkor). Bir mulohaza ikkinchi bir mulohazaga zid kelsa, ishlatiladi.
Matematik mantiqda mulohazalarning chin yoki yolg’onligini formal nazariya 
asosida tekshirib ko’rish mumkin. Bunda biz mantiqiy hukmlarni shartli ravishda 
simvolik belgilar, mantiqiy bog’lovchilar yordamida belgilab olamiz. Buni gapning 
propozitsional ko’rinishi deb nomlanadi. So’ng jumlani formal nazariya asosida 
hisoblaymiz. Bunda bizga hukmlarning qiymatini ko’rsatuvchi jadval yordam beradi. 
2-jadval
A, B 
A&B 
AVB 
A
⇒
B 
A 
≡
 
B 
0 0 
0 
0 
1 
1 
0 1 
0 
1 
1 
0 
1 0 
0 
1 
0 
0 
1 1 
1 
1 
1 
1 
Formal mantiq va simvolik mantiq til strukturasini o’rganishda amaliy ahamiyat 
kasb etadi, grammatikani formallashtirishda, sun’iy programmalashtirish tillarini 
yaratishda asos bo’lib xizmat qiladi, kompyuter lingvistikasining o’ziga xos simvolik 
“tili” sifatida namoyon bo’ladi. Mantiq bizga kompyuter lingvistikasining murakkab va 
ko’p aspektli muammosi hisoblangan tabiiy tilga ishlov berish (NLP) uchun optimal 
metodlarni taklif etadi. Jumladan, formallashtirish, analogiya, modellashtirish metodlari 
kabi. 
Antik davrda ham, o’rta asrlarda ham grammatika va mantiq yonma-yon 
o’qitilgan. Ayniqsa, o’rta asrlarda grammatika va mantiq klassik ta’lim poydevori 
bo’lgan