O`zb е kiston r е spublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

Лагута
 
О
.
Н
.
Логика
и
лингвистика
. - 
Новосибирск
, 2000. – 
С
.7. 

---

15 
tafakkur ob’
е
ktiv borliqning inson miyasida aks etishining oliy formasi sifatida id
е
al 
hodisadir. Til qonunlari bilan tafakkur qonuniyatlarining tuzilishi va rivojlanishi bir xil 
emas.Tilning qurilish qonunlarini grammatika fani o`rganadi.Tafakkur qonunlari va 
birliklari esa mantiqda o`rganiladi. Grammatik kat
е
goriya va mantiqiy kat
е
goriya 
orasidagi munosabat ham juda murakkabdir. Grammatik kat
е
goriyalarni mantiq, 
mantiqiy kat
е
goriyalarni grammatik kat
е
goriyalarga bo’ysundirish yoki ularni 
qorishtirish mumkin emas. Bu kat
е
goriyalar ba’zida mos k
е
lishi, ba'zida mos k
е
lmasligi 
ham mumkin.
Kompyuter lingvistikasida inson tafakkuri va tilini modellahstirish masalasi 
markaziy muammo hisoblanadi. Ya’ni sun’iy intellekt, tabiiy tilga ishlov berish (NLP), 
lingvistik protsessorlar
, kompyuter uchun 
tabiiy tilli interfeys
bo’yicha olib 
borilayotgan tadqiqotlar mantiq, grammatika, semiotika, kompyuter texnologiyalari 
sohalarning ijobiy hamkorligi asosida amalga oshirilmoqda. Bu sohada juda ko’p 
yutuqlarga erishildi, lekin hali hanuz mo’jizakor tabiiy til ham, sirli inson tafakkuri ham 
to’la modellashtirilgani yo’q. Ayni shu masala – til va tafakkurni modellashtirish 
kompyuter lingvistikasi fanining istiqbolli yo’nalishi sanaladi. 
Semiotika
yoki 
semiologiya
(yunoncha semiotike, ya’ni "belgilash", 
"tasvirlash", "ifodalash" degan ma’nolarni anglatadi) belgilar sistemasi haqidagi fan 
bo'lib, unda axborotni saqlovchi, uzatuvchi turli xil belgi va belgilar tizimlarining 
yaratilishi, vazifalarini, belgilar sistemasiga kiruvchi hodisalarni, ularning tabiati, 
mohiyati, turlari, ko’rinishlari, amal qilishi kabilarni tekshiradi.
11
Semiotika 
tilshunoslikda, xususan, kompyuter lingvistikasida ham muhim metodologik ahamiyat 
kasb etadi. Chunki til ham belgi sanaladi, semiotikada tabiiy tillar ham, sun'iy tillar 
ham, hatto yo'l belgilari, audio va videosignallar ham tadqiq etiladi.
Semiotika fani XIX asrning oxirlarida vujudga keldi, uning asoschisi amerikalik 
olim Charlz Sanders Pirs (1839 – 1914 y.) hisoblanadi. Strukturalizm asoschisi 
Ferdinand de Sossyur “Umumiy tilshunoslik kursi” asarida bu fanni 
“semiologiya”
deb 
nomlagan. 
Ushbu 
fan 
yutuqlari 
hozirgi 
zamon 
kompyutershunosligida, 
telekommunikatsiya, uyali telefon tizimlari, sun'iy yo'ldoshlar aloqalari, avtomatik 
boshqaruv tizimlari va boshqa sohalarda keng foydalaniladi. Semiotikada belgilar tizimi 
to’rt aspekt asosida o'rganiladi: 1) 
sintaktika
- belgilar strukturasini tekshiradi; 2) 
semantika
- belgilarning mazmuniy tomonini tekshiradi; 3) 
sigmatika
– belgi va uni aks 
ettiruvchi obyekt o’rtasidagi munosabatni o’rganadi; 4) 
pragmatika
- belgilarning 
insonga bo'lgan munosabati, foydaliligi, amaliy jihatlarini tadqiq etadi.
Semiotika belgilar haqidagi keng qamrovli nazariy - falsafiy fan bo’lib, tilni 
belgilardan iborat butunlik sifatida o’rganadi. Tilshunoslik va semiotikaning o’zaro 
maqsadli aloqaga va munosabatga kirishuvidan lingvosemiotika deb ataluvchi soha 
11