O‘zbekiston respublikasi bosh prokuraturasi akademiyasi axmedova sabrina shuxrat qizi
Yüklə 9,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
| ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan,
uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat ishlarini ko‘rishda qo‘llaniladi. Bundan tashqari bu institut qo‘llanilishi bilan jinoyat sodir etilgan vaqt bilan unga nisbatan yakuniy xulosa qilish vaqt oralig‘ini qisqartiradi, ayblanuvchi va sudlanuvchining huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilish imkoniyatini, korrupsiya, giyohvandlik moddalarining noqonuniy aylanmasi va boshqa o‘ta muhim ishlarni tergov qilishda guvohlardan kerakli ma’lumotlarni olishda, jinoyatning boshqa ishtirokchilarini aniqlashda, jinoyatning sodir etilishidagi sabab va shart-sharoitlarni qisqa muddatda aniqlashda juda katta yordam beradi. Nemis yuristlari o‘z jinoyat-protsessual qonunchiligini ayblov-tergov xarakterga ega ekanligini ta’kidlaydilar. Agar prokuratura tomonidan jamoat ayblovi qo‘llab-quvvatlansa, jinoyat protsessi ishtirokchilarining iltimosnomalariga bog‘liq bo‘lmagan holda sud tomonidan ish holatlari to‘liq aniqlanadi. AQSh, Angliyadan farqli ravishda kontinental Yevropa davlatlari ushbu institutning qo‘llanilishiga juda ehtiyotkor munosabatda. Shu o‘rinda R.R.Sarkisyantsning fikriga qo‘shilmaslikning iloji yo‘q, uning fikricha, bunga sabab ikkala davlat modelidagi ikki xil jinoyat sud ish yurituvida judda katta farq mavjudligidir 106 . Isbot qilish protsess prinsiplariga e’tibor qaratsak, nemis jinoyat-protsessual kodeksining klassik tipga kiradi. Hozirgi kunga qadar Germaniya qonunchiligida 106 Саркисянц Р. Р. Досудебное соглашение о сотрудничестве – зарубежный опыт [Электронный ресурс] / Проблемы местного самоуправления. Интернет-журнал. URL: http://www.samoupravlenie.ru/46-12.php (дата обращения: 11.05.2016). 76 “Aybga iqrorlik to‘g‘risida kelishuv” instituti mavjud emas. Lekin huquqni qo‘llash amaliyotida “Jinoyat-protsessual kelishuv”i deb ataladigan tajriba mavjud. M.Frommanning fikricha, Germaniya jinoyat-protsessual qonunchiligida kelishuv tuzishni tartibga soluvchi qoidalarning yo‘qligi amaliyotda bunday kelishuvlardan norasmiy ravishda foydalanishga olib keldi, shu bilan birga, bu holat ayblanuvchiga bosim o‘tkazish, HMQO bilan hamkorlik qilishga, jinoyatga aloqador dalillarni to‘plashga majburlash bilan bog‘liq noqonuniy xatti- harakatlarning sodir etilishiga ham yo‘l ochib berdi 107 . Germaniyada Aybga iqrorlik to’g’risida kelishuv institutini tahlil qilish natijasida «Absprachen» – «kelishuv» deb ataluvchi tartib-taomil paydo bo‘ldi. Aybga iqrorlik to’g’risida kelishuv institut tarafdorlari yagona konsepsiya ustida bosh qotirishardi. Ushbu konsepsiyaga ko‘ra, sudlanuvchi o‘z aybiga iqrorligini dastlabki eshituv davrida tan oladi, prokuror esa aybloving bir qismini olib tashlaydi. Bir qancha muhokamalardan so‘ng GFR parlamenti 2009-yil 28- mayda “Jinoyat sud ishlarini yuritishda kelishuvni qo‘lash amaliyoti to‘g‘risida”gi Qonunni qabul qildi. Ushbu Qonun Germaniya Jinoyat-protsesual kodeksiga yangi bo‘limning kiritilishiga sabab bo‘ldi. Bu bo‘limda nazarda tutilishicha, sud dastlabki eshituv davrida va ishning natijalari bo‘yicha lozim topsa, protsess ishtirokchilari bilan kelishuv tuzishi mumkin. Kelishuvning predmeti ayblanuvchining o‘z aybiga iqrorligi natijasida yuridik jihatdan unga nisbatan tayinlanishi kerak bo‘lgan jazoning miqdorining kamaytirilishidir 108 . Jinoyat protsessi ishtirokchilariga mustaqil ravishda HMQO bilan hamkorlik qilish yoki aybga iqrorlik to‘g‘risida kelishuv tuzish taklifi bilan murojaat qilish huquqi berilgan. Kelishuv tuzishdan oldin, ya’ni dastlabki eshituvdan oldin sudlanuvchi ish materiallari bilan tanishib chiqib, tergov jarayoni qanday ketayotganligi va ayblov tomonining dalillar bazasi qanday ekanligi haqida umumiy 107 Frommann M. Regulating Plea-Bargaining in Germany: Can the Italian Approach Serve as a Model to Guarantee the Independence of German Judges? / HANSE LAW REVIEW. Vol. 5, no. 1. 2009. С 197 108 Подройкина И. А. Зарубежный опыт и преемственность при построении системы наказаний в России. // Бизнес. Образование. Право. Вестник Волгоградского института бизнеса. 2012. № 4 (21). С. 247-250. 77 tushunchaga ega bo‘lib, jazo tayinlashdagi o‘z imkoniyatlarini ko‘rib chiqishi mumkin. Sud ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash uchun kelishuvning ahamiyati katta ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak. Sudda agar kelishuvning maqbulligiga shubha uyg‘onsa, uni obdon tekshirishi kerak. Qachonki, sud protsess ishtirokchilarining o‘zaro roziligi asosida kelishuv tuzilayotganligiga ishonch hosil qilsa, shunda sud ushbu kelishuvni tuzishga ruxsat beradi. Bunda sud tayinlanishi kerak bo‘lgan jazoning minimal va maksimal chegarsini ko‘rsatib o‘tadi. Aybga iqrorlik to‘g‘risida kelishuv sud tomonidan haqiqiy emas deb topilsa, ayblanuvchining aybini isbotlaydigan dalillar taqdim etilgandan keyin ish boshqa sudyaga qayta ko‘rib chiqish uchun o‘tkaziladi. “Jinoyat sud ishlarini yuritishda kelishuvni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi Qonun sudyaning ishni ko‘rishdagi neytrallik va xolislikni saqlovchi pozitsiyasiga zarar yetkazadi 109 . GFR Konstitutsiyaviy sudi kelishuv tuzish uchun juda qat’iy chegaralar qo‘ydi: hech qanday kelishuv sud tomonidan chiqarilgan hukm kabi kuchga ega emas; sudya har qanday holatda kelishuv tuzish jarayonida hech qaysi tomon sifatida kirishmaydi; kelishuv tuzishga faqatgina jinoyat sud ish yurituviga oid prinsiplarga to‘liq amal qilinadigan bo‘lsa, yo‘l qo‘yiladi (har taraflamalik, sud tomonidan jinoyat ishiga doir barcha holatlarning bevosita tekshirilib, aniqlab chiqilishi, aybsizlik prezupmsiyasi, fuqarolarning teng huquqligi, himoyaga bo‘lgan huquqning kafolatlanishi) 110 . Jinoyat-protsessual kelishuvlarning predmeti Germaniya qonunchiligi bo‘yicha ayblovning hajmi va jazo miqdori hisoblanadi (ayblov xulosasidan ayblovning jinoyat tarkibi bo‘yicha ba’zi qismlarini chiqarib tashlash mumkin). Shuni ta’kidlab o‘tish zarurki, prokuror ayblovning ba’zi qismlarini chiqarib tashlashi bilan bog‘liq chegirmalar qonun doirasida bo‘lishi kerak, aks holda kelishuv nomaqbul hisoblanadi. Sudya hukm chiqarishda hech qaysi tomonning 109 Frommann M. Regulating Plea-Bargaining in Germany: Can the Italian Approach Serve as a Model to Guarantee the Independence of German Judges? / HANSE LAW REVIEW. Vol. 5, no. 1. 2009. 110 Туманов В.А. Судебные системы западных государств / М., 1991. С. 145. 78 irodasiga bo‘g‘liq bo‘lmagan holda bevosita ish bilan bog‘liq barcha dalillarni baholagan holda ish olib boradi. Germaniyada tayinlanishi kerak bo‘lgan maksimal jazoni o‘zgartirish bilan bog‘liq sud amaliyoti mavjud bo‘lib, unda ayblanuvchi o‘z aybiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lishi va shaxsning aybliligiga hech qanday shubha bo‘lmasligi kerak. Shuni ta’kidlab o‘tish zarurki, Germaniyada sud ishlarini yuritishning soddalashtirilgan tartibi sud instansiyalarining ikkinchi va uchinchi bosqichlarida amalga oshiriladi va har qanday qo‘zg‘atilgan jinoyat ishlari uchun dastlabki tergov harakatlari o‘tkaziladi. Germaniya jinoyat-protsessual qonunchiligida ikki xil sud ishlarini yuritishning tezlashtirilgan tartibi mavjud bo‘lib, tezlashtirilgan sud ish yurituvi tartibi (das beschleunigte Verfahren) va buyruq tartibida ko‘riladigan ishlar (das Strafbefehlsverfahren) 111 . Yuqoridagi ikkala tartibdan birini tanlash prokuror ayblov e’lon qilishidan oldin shaxsan prokuror tomonidan amalga oshiriladi. Agar jazoni ijro etish bo‘yicha chiqarilgan qaror ijro etilmasa, prokuror sud ish yurituvining tezlashtirilgan taribini qo‘llash imkoniyatlarini tekshirib chiqadi. Agar sud ish yurituvining tezlashtirilgan tartibini faktik holatlardan kelib chiqib qo‘llash imkoni mavjud bo‘lmasa, ish umumiy tartibda ko‘rib chiqiladi. GFR Jinoyat-protsesual kodeksining 417- bobiga ko‘ra, tezlashtirilgan sud ish yurituvi tartibi prokurorning ishni tezlashtirilgan tartibda ko‘rib chiqish to‘g‘risida yozma va og‘zaki ravishda kiritgan iltimosnomasi asosida amalga oshiriladi. Bu masalada prokuror iltimosnoma kiritishdan oldin ish bo‘yicha dastlabki tergov o‘tkazilgan bo‘lishi va jazoni ijro etish bo‘yicha buyruqning ijro etilishi imkoniyati tahlil etilishi kerak. GFR Jinoyat-protsessual kodeksining 419-bobiga ko‘ra, prokurorning ishni tezlashtirilgan tartibda ko‘rib chiqishni so‘rab kiritgan iltimosnomasi bo‘yicha sud quyidagicha qaror chiqarishi mumkin: iltimosnomani qabul qilish to‘g‘risida va ishni tezlashtirilgan tartibda ko‘rib chiqishga qabul qilish to‘g‘risida; iltimosnomani 111 Hellmann U. Strafprozessrecht. Springer-Verlag, 2006. Rn. 996. 79 rad qilish to‘g‘risida va ish yuritishni umumiy tartibda olib borish to‘g‘risida; jinoiy ta’qibni to‘xtatish to‘g‘risida. Tezlashtirilgan ish yuritishning muhim xususiyati shundaki, dalillarni tekshirish soddalshtirilgan tartibda amalga oshiriladi va bu dalillarni tekshirish sud muhokamasi qatnashuvchilari ishtirokida oshkora tekshiriladi hamda aynan shu holatda bu dalillar maqbul hisoblanadi (Germaniya Federativ Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 420-bobi III bo‘lim). Umumiy tartibda ish yuritishda so‘roq qilish bayonnomalarini yoki guvohlarning, ekspertlarning, yoki boshqa ayblanuvchilarning yozma tushuntirishlarini o‘qib eshittirish imkoniyati mavjud, lekin bu tartib-taomil sud tomonidan dalillarni bevosita tekshirib chiqish majburiyatiga qo‘shimcha hisoblanadi 112 . Tezlashtirilgan tartibda ishlarni yuritish tartibida sudyalarda taraflarning dalillarni taqdim etish to‘g‘risidagi iltimosnomalarini rad qilish kabi katta imkoniyati mavjud. Amaliyotda bu quyidagi tarzda amalga oshiriladi: taraflar dalillarni taqdim etish to‘g‘risida iltimosnoma kiritganda sud ularni hech qanday sabablarini tushuntirmasdan rad qilishi mumkin, chunki sudning fikricha bu dalillar hech qanday ahamiyatga ega emas. Soddalashtirilgan tartibda ish yuritish uchun asosiy kriteriya bu sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavfliligidir. Jazoni ijro etish to‘g‘risidagi buyruqlar faqatgina ba’zi toifadagi jinoyatlarda chiqariladi, ular (das Vergehen) deb yuritiladi. Bu kabi jinoyatlar umumiy jinoyatlarning 6,5% ni tashkil qiladi (hisoblashda moddaning malakalovchi xususiyatlari inobatga olinmaydi) 113 . Tezlashtirilgan tartibda ish yuritish har qanday jinoyat ishlariga nisbatan tatbiq etilishi mumkin, agar konkret holat bo‘yicha tayinlanadigan jazo miqdori bir yildan ortiq bo‘lmagan ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq jazoni nazarda tutsa. Tortishuvchanlik prinsipini ishga tushishi uchun sanksiyalarning xarakteri juda katta ahamiyatga ega kriteriya hisoblanadi. Agar qonun chiqaruvchi tomonidan qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan sanksiyaning eng yuqori chegarasi belgilangan bo‘lsa, 112 Schroer E. Das beschleunigte Strafverfahren gem. § 417. StPO, 1998. S. 165 - 166. 113 Strafgesetzbuch der Bundesrepublik Deutschland vom 13. November 1998. (zuletzt geandert 21.01.2015) // URL: http://www.gesetze-im-internet.de/stgb/ 80 buyruq tartibida ish yuritishda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazolarning yopiq ro‘yxati mavjud bo‘lib, ularning eng og‘iri ozodlikdan mahrum qilish jazosini nazarda tutadi (GFR JPK 407-bob, II bo‘lim). Umuman olganda, ikkala holatda ham sanksiyalarning chegarasi bir yilda ortiq bo‘lmagan ozodlikdan mahrum qilish jazosini nazarda tutadi. Shunday qilib, GFR huquqiy tizimi soddalashtirilgan tartibda jinoyat ishlarini yuritish uchun ayblanuvchining o‘z aybiga iqror bo‘lishini nazarda tutadi. Shu o‘rinda bu holatning o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish zarur. Germaniyada bu kabi aybga iqrorlik imperativ norma bilan qonunchilikda mustahkamlanmagan. Uning mavjudligining zaruriyati soddalashtirilgan tartibda ish yuritish amaliyotidan kelib chiqadi, bu kabi aybga iqrorlik ushbu ishdagi holatlar aniq va asosli ekanligini ta’kidlash uchun asoslardan biridir. Maxsus tartibni qo‘llash uchun jinoyat ishi oddiymi yoki yo‘qmi, muhim emas; sud jarayonini soddalashtirish har qanday holatda ham mumkin, asosiysi, shaxs o‘z aybini tan olishi va ayblovga rozi bo‘lishidir. Sodir etilgan jinoyat to‘g‘risidagi holatlar ishonchli malumot asosida har tomonlama va to‘liq tekshirilishi kerak. Bunda sudya ishga aloqador faktlarni va dalillarni bevosita tekshirishi zarur. Yüklə 9,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|