O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
natijasini baholashda ishlab chiqarish omillari navbatdagi 
birligini
 
sarflashning maqsadga muvofiqligini o’rganish, ya’ni har bir omil 

---

47 
qo’shimcha sarfining u keltiradigan samara bilan taqqoslash muhimdir. Bu so’nggi 
qo’shilgan mahsulot ko’rsatkichi orqali ifodalanadi.
 
So’nggi qo’shilgan mahsulot – eng so’nggi qo’shilgan omil (kapital yoki 
ishchi kuchi) evaziga o’sgan mahsulot hajmi. 
«A» korxonada keyingi oyda boshqa ishlab chiqarish omillari sarfi 
o’zgarmagani holda, ishchi kuchi resurslarining soni 2 birlikka oshirilgan, ya’ni 12 
birlikni tashkil etib, buning natijasida umumiy mahsulot 110 birlikka yetgan bo’lsin. 
U holda, ishchi kuchi omilining so’nggi qo’shilgan mahsuloti 5 birlik (10/2)ni tashkil 
etadi. 
Har bir qo’shilgan omil evaziga olingan qo’shilgan mahsulot so’nggi 
qo’shilgan omil unumdorligi deb aytiladi. 
So’nggi qo’shilgan mahsulot (o’sgan) 
miqdorini so’nggi qo’shilgan (o’sgan) ishchi kuchi yoki kapital miqdoriga bo’lish 
yo’li bilan qo’shilgan omil, ya’ni qo’shilgan kapital yoki qo’shilgan ishchi kuchi 
unumdorligi aniqlanadi, ya’ni: 
К
М
КМ



yoki 
I
Ì
ÊÌ



. 
Bu tushunchalarni yana bir shartli misol yordamida quyidagi jadvalda yanada 
aniqroq ifodalash mumkin (2.4-jadval).
YUqorida aytilganidek, alohida olingan omil evaziga qo’shilgan mahsulot 
ma’lum darajaga borgandan keyin kamaya boshlaydi. Bu kamayish ayniqsa uning har 
bir birligi evaziga qo’shilgan mahsulotda aniq seziladi. Mana shu qo’shilgan omil 
unumdorligining 
pasayishiga 
qarab, 
marjinalistik 
yo’nalish 
vakillari 
unumdorlikning pasayib borishi qonuni
degan qonunni kashf qilishgan. Ularning 
g’oyasi bo’yicha har bir keyingi qilingan xarajat yoki omil oldingisiga qaraganda 
kam samara beradi va oqibatda umumiy o’rtacha mahsulot ham pasayib ketadi.