O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

2.4-jadval
Qo’shilgan mahsulot va qo’shilgan omillar unumdorligi 
 
1-yil 
2-yil 
So’nggi 
qo’shilgan 
miqdor 
Qo’shilgan 
omillar 
unumdorligi 

M/

O 
Jalb qilingan kapital, ming 
so’m
120 
150 
30 
1 
Ishchi kuchi (ishchilar soni, 
nafar) 
100 
120 
20 
1,5 
Olingan umumiy mahsulot, 
dona 
100 
130 
30 
- 
O’rtacha mahsulot: 
100 
130 
30 
- 
a) ming so’m kapitalga, 
dona 
0,83 
0,87 
0,04 
- 
b) 1 ishchiga, dona 
1 
1,08 
0,08 
- 

---

48 
Biroq, shuni ta’kidlash lozimki, keyingi jalb qilingan omil yoki xarajat 
unumdorligining pasayib borishi qonuni har doim ham amal qilavermaydi. Balki u 
quyidagicha to’rt holat mavjud bo’lgan sharoitdagina amal qilishi mumkin: 
1) ishlab chiqarishning boshqa omillari o’zgarmay faqat bir omil to’xtovsiz 
oshirilganda; 
2) fan-texnika taraqqiy etmaganda yoki ishlab chiqarishga jalb qilinmaganda; 
3) omillar o’rtasidagi miqdor va sifat nisbatlari buzilganda; 
4) shart-sharoitni hisobga olmasdan xarajatlar xo’jasizlarcha, ko’r-ko’rona 
amalga oshirilganda. 
Yuqorida belgilangandan boshqa holatlarda bu qonun amal qilmaydi. 
4. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va uning chegarasi 
Iqtisodiyot nazariyasi fani mavjud cheklangan iqtisodiy resurslardan qanday 
qilib foydalanilganda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini to’laroq qondirib borish 
mumkin, degan muammo ustida bosh qotiradi. Bunda, birinchidan, iqtisodiy 
resurslardan foydalanishning turli xil muqobil variantlari mavjud bo’lishi ko’zda 
tutilib, ulardan eng samaralisi, ya’ni jamiyat ehtiyojlarini ancha to’laroq qondiradigan 
miqdorda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish imkonini beradigan turini tanlab 
olishga harakat qilinadi. 
Ikkinchidan, iqtisodiy resurslar nisbatan cheklanganligi sababli jamiyat 
a’zolarining barcha ehtiyojlarini birdaniga qondirish mumkin bo’lmaydi. Shuning 
uchun jamiyatga qaysi mahsulotlarni ishlab chiqarish, qaysilaridan vaqtincha voz 
kechish lozimligini hal qilish, ya’ni tanlashni amalga oshirish zarur bo’ladi. Shunday 
tanlash orqali, resurslarning mavjud darajasida mahsulot olishning aniqlangan eng 
yuqori miqdori jamiyatning ishlab chiqarish imkoniyatini ko’rsatadi. Jamiyatning 
ishlab chiqarish imkoniyatidan to’liq foydalanish uchun, iqtisodiy resurslarning to’la 
bandligiga erishish va ishlab chiqarishning to’liq hajmini ta’minlash zarur.