O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
3.
 
Moddiy mas’uliyat. 
Bu xodimning mehnat faoliyati yoki faoliyatsizligi 
oqibatida korxonaga etkazilgan moddiy zararini qoplashdir. 
4.
 
Intizomiy mas’uliyat 
— mehnatga oid amaldagi qonunchilikka rioya etilmagan 
taqdirdagi mas’uliyatdir. 
5.
 
Ma’muriy mas’uliyat 
— xodim tomonidan ma’muriy huquq-buzarliklarga yo’l 
qo’yilgan hollardagi mas’uliyatdir. Bu jazo choralari davlat yoki mahalliy hokimiyat 
organlari tomonidan ma’muriy huquqbuzarlikka yo’l qo’ygan mansabdor shaxsga 
nisbatan amaldagi qonunchilikka muvofiq qo’llaniladi.
 
II. Boshqaruvning iqtisodiy uslublari 
— personalga iqtisodiy qonunlar va 
me’yoriy hujjatlar asosida ta’sir ko’rsatishdir. Ularning quyidagi turlari mavjuddir 
(3.6- rasm). 
Boshqaruvning ma’muriy uslublari 
Tashkiliy 
ta’sir 
Shtatlar jadvali 
Xizmat 
yo’riqnomasi 
Ish joyini 
tashkil etish 
Korxona bo’linmasi 
to’g’risida nizom
Faymoyish 
bilan ta’sir 
ko’rsatish 
Murabbiylar 
Buyruqlar 
Ko’rsatmalar 
Yo’riqnomalar 
Farmoyishlar 
Moddiy 
mas’uliyat 
 
Zararni ixtiyoriy 
qoplash 
To’liq moddiy 
javobgarlik 
Jamoaviy moddiy 
mas’uliyati 
Zararni ish haqidan 
ushlab qolish 
Jamoa shartnomasi 
Ichki ish tartibi 
Korxona nizomi 
Maqsadli 
rejalashtirish 
Ishlarni 
muvofiqlashtirish 
Ijro nazorati 
Mehnatni me’yorlash 
Intizomiy 
mas’uliyat 
Ishdan 
bo’shatish 
Ogohlantirish 
Qattiq 
hayfsan 
Lavozimdan 
pasaytirish 
Hayfsan 
Ma’muriy
mas’uliyat 
Ogohlantirish 
Amaldagi qonunchilikka ko’ra ma’muriy javobgarlik 
Jarima 
Boshqaruv tashkiliy 
tuzilmasi 
3.5-rasm.
Boshqaruvning ma’muriy 
uslublari

---

48 
1.
 
Xo’jalikni rejali yuritish 
— bu har qanday korxona faoliyat yuritishining asosiy 
qonuni hisoblanib, korxona maqsadlariga erishishning aniq strategiyasi mavjud 
bo’lishini taqozo etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxona erkin tovar ishlab 
chiqaruvchi hisoblanib, bozorda boshqa korxonalarning teng huquqli sherigi 
maqomiga ega bo’ladi. Korxonaning iqtisodiy rivojlanish rejasi tovarga bozor talabi 
bilan zarur resurslar o’rtasidagi balansni ta’minlovchi asosiy shakli hisoblanadi.
 
Xo’jalik hisobi 
— korxonaning mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini xo’jalik 
faoliyati natijalari (sotish hajmi, daromad) bilan taqqoslash asosidagi xo’jalik yuritish 
Xo’jalikni 
rejali 
yuritish 
Boshqaruvning iqtisodiy uslublari 
Erkin tadbirkorlik 
Samaradorlik mezoni 
Iqtisodiy rivojlanish rejasi 
Pirovard natija 
Buyurtmalar portfeli 
Korxona 
mustaqilligi 
O’z-o’zini mablag’ 
bilan ta’minlash 
Iqtisodiy 
me’yorlar 
Rag’batlantirish 
fondlari 
Xo’jalik 
hisobi 
Mehnatga 
haq to’lash 
Xizmat lavozimi maoshi 
Ustamalar 
Ishchilar uchun ta’rif stavkasi 
Qo’shimcha to’lovlar 
Mukofotlar 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
Turmush 
darajasi 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
Turmush 
darajasi 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
Turmush 
darajasi 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
Turmush 
darajasi 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
Ishchi kuchi 
Mehnat 
bozori 
Talab 
(ehtiyoj) 
Taklif 
(miqdor) 
Ish kuchi 
qiymati 
3.6-rasm. Boshqaruvning iqtisodiy 
uslublari 

---

49 
uslubidir. U korxona mustaqilligi, o’z-o’zini mablag’ bilan ta’minlashi, iqtisodiy 
me’yorlarga asoslangan.
 
2.
 
Mehnatga haq to’lash 
— mehnat faoliyati bilan shug’ullanishga qiziqtiruvchi 
asosiy omil va ishchi kuchi qiymati hisoblanadi. 
4.
 
Ishchi kuchi 
— mehnat vositalari yordamida xom ashyo va materiallarni 
pirovard mahsulotga aylantiradigan mehnat jarayonining asosiy elementidir. Bu har 
qanday korxonaning eng asosiy omilidir.
 
5.
 
Bozor 
narxining 
shakllanishi 
— 
tovar-pul 
munosabatlari-ning 
muvofiklashtiruvchi vosita, daromad va xarajatlar, mahsulot bahosi va qiymati muhim 
iqtisodiy kategoriyasidir. Mahsulot bahosi yuqori bo’lsa, u bozorda raqobatbardosh 
bo’lmaydi, arzon bo’lsa korxona zarar ko’rishi mumkin. U quyidagicha aniqlanadi: