O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Olinish usullari. Gilkollar olishning bir necha usullari ma’lum. SHulardan ayrimlari bilan tanishib chiqamiz.

1. 
   Glikollarni uglevodordlarining vitsinal tuzilishga ega bo’lgan ikki galogenli hosilalarini yoki galoid gidrogenlarni gidrolizlab olish mumkin:
   

СH₂Br – СH₂ – СH₂Br + 2NaOH CH₂OH – CH₂ – CH₂OH + 2NaBr
CH₃ – CH – CH₂Cl + H₂O CH₃ – CH – CH₂OH + HCl _OH OH

2. 
   Etilen uglevodorodlarini vodorod peroiksidi yoki kaliy permanganat ishtirokida oksidlab glikollarni olish mumkin:
   

CH₃ – CH = CH₂ + HOOH CH₃ – CH – CH₂
^OH OH

3. 
   Sanoatda gilkollar -oksidlar (epoksid birkmalarga) suv biriktirib olinadi:
   

R – CH – CH₂ + HOH R – CH – CH₂
^O OH OH
Fizik va kimyoviy xossalari. Glikollarning dastlabki vakillari yog’simon suyuqliklar, yuqori vakillari esa qattiq moddalardir. Ularning qaynash haroratlari tegishli bir atomli spirtlarnikiga qaraganda yuqori. Buning sababi ikkala gidroksil guruhi hisobiga vodorod bog’lanish hosil bo’lishining kuchayishi hisoblanadi. Suvda yaxshi eriydilar, shirin ta’mga ega.

1. 
   Ular bir atomli spirtlarning barcha kimyoviy xossalarini takrorlaydilar. Ular
   

orasida boruvchi jarayonlar bosqichli boradi. Glikollarning kislotali xossalari bir atomli spirtlarnikiga qaraganda yuqori. Shuning uchun ular faqat ishqoriy metallar
bilangina emas, balki ishqoriy yer metallarining gidroksid va oksidlari bilan ham glikolyatlarini hosil qiladilar:

2. 
   Mineral va organik kislotalar bilan ular to’liq va to’liqmas efirlarni hosil
   

qiladilar:
CH₃COOH

CH OH – CH OCOCH + H O

CH₂
– OH
2 2 3 2

CH₂ – OH
Shuningdek spirtlar qilishlari mumkin:
CH₂COOCH₂ – CH₂OCOCH₃ + 2H₂O
bilan ham to’liq va to’liqmas oddiy efirlarni hosil

C₂H₅OH

CH OH – CH OC H + H O

CH₂

• 
  OH
  

2 2 2 5 2

CH₂ – OH
C₂H₅OCH₂ – CH₂OC₂H₅ + 2H₂O

Etilsellyulozalar bo’yoqlar, tutamaydigan porox, atsetat ipagi va boshqalarni olishda erituvchi sifatida ishlatiladi.

3. 
   Glikollarning oksidlanishi natijasida oksialdegid, oksikislota, dialdegid, aldegidokislota, ikki asosli kislota va boshqalar hosil bo’ladi. Masalan, etilengilkol oksidlanishi natijasida quyidagi birikmalar hosil bo’lishi mumkin:
   

CH₂ – OH CH₂ – OH

CHO CH₂OH

CH₂OH – COOH OHC – CHO
HOOC – COOH HOOC – CHO

Ayrim vakillari. Etilenglikol 198⁰C qaynaydigan yog’simon suyuqlik, suvda yaxshi eriydi. U suvning muzlash haroratini keskin pasaytiradi. Uning suvdagi 60%-li eritmasining muzlash nuqtasi –49⁰C ga teng. SHuning uchun u antifrizlar tayyorlashda ishlatiladi.
Etilenglikol portlovchi moddalar, erituvchilar, polimerlar olishda muxim xom ashyo bo’lib xizmat qiladi. Uning ftal kislotasi bilan hosil qilgan polimeri – lavsan deb ataladi. Lavsandan juda qimmatli hususiyatlarga ega bo’lgan tolalar olinadi.

2. 
   Guruh uchun: