O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Mulkchilik huquqini himoyalash 
bo‘nak sifatida, shartnomaning bir
ishtirokchisi boshqa ishtirokchiga shartnoma bo‘yicha, to‘lashi kerak bo‘lgan 
to‘lovlar evaziga, shartnoma tuzilishini isbotlash va uni bajarilishini ta’minlash 
maqsadida beradigan pul miqdoriga aytiladi.
Bo‘nakning ta’minlovchi xususiyati ikki jihatida namayon bo‘ladi:
a) bir tomon shartnoma bo‘yicha kontragentga ta’aluqli to‘lovlar qismini 
oldindan to‘laydi, bu bilan boshqa tomon uchun majburiyatlarning real bajarilishi 
ta’minlanadi;
b) agar shartnomaning bajarilmaganligiga bo‘nak bergan tomon javobgar bo‘lsa, 
bo‘nak boshqa tomonda qoladi, agar shartnomaning bajarmaganligiga bo‘nak olgan 
tomon aybdor bo‘lsa, u qarshi tomonga bo‘nak miqdorini ikki barobar qilib qaytarib 
berishi kerak.
Bo‘nakning avans va oldindan to‘lash bilan umumiy jihatlari ko‘pdir. Biroq, 
avans ham, oldindan to‘lash ham ta’minlovchi funkstiyaga ega emas. Ular shartnoma 
asosida bajarilishi kerak bo‘lgan to‘lovlar evaziga amalga oshiriladi.
Xo‘jalik faoliyatida oldindan amalga ohsirilgan to‘lov avansmi yoki bo‘nakmi, 
qanday ajratib olish mumkin degan savol tug‘iladi. Bu yerda, shartnomada 
keltirilgan ko‘rsatma xal qiluvchi ahamiyatga ega. 
Valyuta sharti. 
Tovar yetkazib berilgandan keyin to‘lov amalga oshirilganda,
inflyatsiya vaqt o‘tishi bilan shartnomada nazarda tutilgan sotib olish narxini 
kamaytirib yuborishi mumkin. Bu holda shartnomada qayd etilgan narxni o‘zgartirish 
usulini qo‘llash mumkin, u tashqi savdo operatsiyalarida keng tarzda ishlatiladi va 
«valyutaga oid qo‘shimcha» nomini olgan.
 
Mazkur usulni qo‘llashda narx haqidagi shartda ikkita valyuta ko‘rsatiladi: so‘m 
va kelishilgan mamlakat valyutasi.

---

45 
So‘m shartnomada boshqa turg‘unroq valyutaga bog‘lab qo‘yiladi va, bunda, 
yakuniy hisob-kitolarning natijaviy narxi asos qilib olingan valyutaning (masalan, 
dollarning) kursi so‘mga o‘zgarishga muvofiq aniqlanadi.
Yuqorida qayd etilgan usulning turi sifatida shartnomada