O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Birinchi bosqich. Masala mazmunini o'zlashtirish uchun o'quvchilar bilan
quyidagi usulni tajriba qilib ko'rish mumkin. O'qituvchi masalaning raqamini 
aytadi va o'quvchilarga masalaning shartini ovoz chiqarmasdan o'qib chiqishni,
shartlarini tushunib olishni buyuradi. Shundan keyin chiqarilgan o'quvchi 
masalaning shartini takrorlaydi. Bu usul o'quvchini kitobdan mustaqil
foydalanishga o'rgatadi. 
Agar o'quvchi masalaning shartini masalalar to'plamidan mustaqil o'qisa,
o'qituvchi masalani ichida ikki-uch marta o'qib chiqishni, so'ngra kitobni yopib 
qo'yib, masala shartini takrorlashni buyurish lozim. Bunda o'qituvchi masalaning
son ma'lumotini emas, balki asosiy mazmunini esda tutishni tavsiya qiladi. 
O'quvchilar shartlarni o'qishga va uni ichlarida takrorlashga diqqat-e'tibor
berishlari uchun o'qituvchi masalaning shartini kitobga qaramasdan takrorlash 
kerakligi to'g'risida ularni ogohlantiradi. Masalaning shartini eslab qolish
maqsadida uning matnini o'qish o'quvchini masalaning mazmunini chuqurroq 
tushunib olishga majbur qiladi, bu esa o'z navbatida masalaning to'g'ri
yechilishiga yordam beradi. 


O'quvchilarni masalaning sharti bilan tanishtirishning boshqa usuli:
o'qituvchi masalaning shartini masalalar to'plamidan ovoz chiqarib o'qiydi yoki 
bir o'quvchiga masalani ovoz chiqarib o'qishni buyuradi. Qolgan o'quvchilar
masalaning o'qilishini masalalar to'plamidan kuzatib turadilar. Masalalarning 
sharti murakkab bo'lganda ayrim hollardagina masala shartini takror o'qishga
ruxsat etiladi. Agar o'quvchilar masala shartining ikki-uch marta takrorlanishini 
bilsalar, ular birinchi marta o'qilishiga yetarli darajada e'tibor bermaydilar.
O'quvchilar masala shartining o'qilishini qanchalik diqqat bilan 
kuzatayotganliklarini tekshirib ko'rish uchun o'qituvchi nazorat savollari beradi,
masalan: "Masalada nima to'g'risida gapirilmoqdi?", "Masalada nima 
deyilgan?..." Bunday savollar o'quvchilarni masala shartining mazmunini diqqat
bilan kuzatishga, masalaning mazmunini yaxshi o'ylab ko'rishga majbur qiladi. 

---

10
O'quvchilar masalaning shartini tushunib olishga yordam berish uchun 

masalaning shartini doskaga va daftarga qisqa qilib yozishlari lozim. Masalaning

matni yozilmaydi, sonlarning joylashish tartibi, ular orasidagi bog'lanishni 
ko'rsatishi kerak.
O'quvchilar masalaning shartidagi har bir so'zni tushunibgina qolmay, 
balki masala sharti olingan muhitni va sharoitni ko'z oldiga keltira olishlari
hamda amaliy turmushda bunday masala qachon va kimlarga kerak bo'lishini 
tushunishlari kerak.
Murakkab masalani yechishning ikkinchi bosqichi yechish rejasini tuzish, 
ya'ni miqdorlar orasidagi bog'lanishni topish va murakkab masalani sodda
masalalarga ajratishdir. Har bir sodda masala uchun o'zaro bog'lanishda bo'lgan 
berilgan sonlar va izlangan son ko'rsatilishi kerak. Berilganlar oldin masalaning
shartidan, so'ngra hisoblab topilgan izlanuvchi sonlardan tanlab olinadi. 
Маsalani quyidagi usullar bilan tahlil qilish mumkin: analitik, sintetik
va analitik-sintetik.