O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)
Yüklə 3,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jo‘l, Navkat, Karmankat, Yor
- * Qarluqlar – turkiy qabilalardan biri. Dastlab Oltoy- ning g‘arbida, so‘ngra Irtish daryosining o‘rta oqimi- da yashagan.
- IX asr oxiri va X asr boshi da O‘g‘uzlar davlati
- O‘g‘uzlar 49 * O‘g‘uzlar – O‘rta Osiyoda yashagan turkiy qabila.
- VIII asr oxiri – IX asr boshi
- Horun ar-Rashid
- Tohir ibn Husayn
- Tohir
- Talxa va Abul Abbos Abdulloh
- Ya’qub va Amr ibn Lays
- * Xutba — juma namozida hukmdor nomini aytib, uning haqiga duo o‘qish, olqishlash * G‘oziy — Haq din uchun kurashuvchi jangchi 1.
48 X asr o‘rtalariga borganda qarluqlarning kattagina qismi musulmon bo‘lgan. Bu davrda bir nechta shaharlarda jome mas- jidlar bino qilingan. Qarluqlar davlati shimol va sharqdan Elsuvi daryosi vodiy- sigacha, chigil qabilasi yaylovlarigacha; g‘arbdan o‘g‘uz yurti va Farg‘ona vodiysi; janubda esa yag‘molar vohasi va Shar- qiy Turkiston bilan chegaralangan. Bu diyorda poytaxtdan tash- qari Jo‘l, Navkat, Karmankat, Yor kabi shaharlar va qator qishloqlar qad ko‘targan. Aholi qo‘ychilik, tog‘ jilg‘alari bo‘y- larida esa dehqonchilik bilan shug‘ullangan. Sharqiy Turkiston va Movarounnahr bilan savdo-sotiq olib borilgan. Chetga aso- san jun va junli mahsulotlar: gilam, sholcha, namat kabilar olib chiqilgan. X asrda qarluqlar Movarounnahrning shimoliy hududlarini egallagach, Shosh atrofi va Farg‘ona hamda Zarafshon vodiyla- riga kelib o‘rnashganlar. Keyinchalik o‘troq tarzda yashaydigan mahalliy aholiga singib ketganlar. * Qarluqlar – turkiy qabilalardan biri. Dastlab Oltoy- ning g‘arbida, so‘ngra Irtish daryosining o‘rta oqimi- da yashagan. * VIII asr o‘rtalarida Qarluqlar davlati Yettisuv o‘l- kasida tashkil topdi. Poytaxti Suyob shahri bo‘lgan. Turk xoqonligi hukmronligi davrida o‘g‘uzlar uning tarkibida bo‘lgan. Turk xoqonligi yemirilgach, o‘g‘uzlarning kattagina qismi Sirdaryo havzasi hamda Orol dengizi bo‘yida muqim o‘rnashib olganlar. Ular O‘g‘uzlar_davlati'>IX asr oxiri va X asr boshida O‘g‘uzlar davlatiga asos soladilar. Sirdaryo quyi oqimi bo‘yidagi Yangikent shahri O‘g‘uzlar davlatining poytaxti bo‘lgan. X asrdan boshlab o‘g‘uzlar islom dinini qabul qiladilar. X asrning birinchi choragida O‘g‘uzlar davlati shimoli sharqdan qo‘zg‘algan qipchoqlar tomonidan qaqshatqich zarba- ga uchrab, bo‘linib ketadilar. Ular o‘z yurtini tark etib, bir qismi g‘arbga, Shimoliy Kavkaz dashtlariga borib o‘rnashadi. Ularning ikkinchi qismi esa avval Movarounnahrga kirib boradi va un- dan janubi g‘arbga siljib, yangi sulola – saljuqiylar boshchili- gida Old Osiyo mamlakatlarini istilo qilishga kirishadi. O‘g‘uzlar 49 * O‘g‘uzlar – O‘rta Osiyoda yashagan turkiy qabila. IX asr oxiri va X asr boshida O‘g‘uzlar davlati Sirdar- yo havzasi hamda Orol dengizi bo‘yida tashkil topdi. Poytaxti Yangikent shahri bo‘lgan Bu ikki turkiy davlat faqat Movarounnahrninggina emas, bal- ki butun O‘rta Sharq hamda Old Osiyo aholisining siyosiy ha- yotiga ham kuchli ta’sir ko‘rsatdi. Bu davlatlarning aholisi shu hududda yashovchi xalqlarning etnik tarixiga ta’sir qildi. Masa- lan: qarluqlar o‘zbek va tojiklarning, o‘g‘uzlar turkman, ozar- bayjon, qoraqalpoqlarning etnogenezida muhim rol o‘ynadi. VIII asr oxiri – IX asr boshida xali- falikni larzaga keltirgan og‘ir siyosiy vaziyat abbosiylarni Movarounnahr va Xurosonda olib borila- yotgan siyosatni o‘zgartirishga majbur etdi. Mahalliy zodagonlar Movarounnahr va Xurosonni nafaqat o‘z tasarruflariga o‘tkazib oldilar, balki xalifalik markazida ham hokimiyatni boshqarishda tobora ko‘proq rol o‘ynaydigan bo‘lib qoladilar. Bunga, ayniq- sa, xalifa Horun ar-Rashid (786–809) vafotidan so‘ng uning o‘g‘illari Ma’mun bilan Amin o‘rtasida 809–813-yillarda taxt uchun bo‘lgan kurash katta yo‘l ochib berdi. Xalifalikning markaziy qismidagi arablar Aminni xalifalik taxtiga ko‘taradilar. Bundan norozi bo‘lgan Ma’mun ukasi Aminga qarshi kurash boshlaydi. Hirot viloyatining zodagon- laridan Tohir_ibn_Husayn'>Tohir ibn Husayn boshliq Xuroson va Movarounnahr mulkdorlari unga yordam beradilar. 813-yilda ular Bag‘dodga yurish qiladilar. Poytaxt qo‘lga kiritilib, Ma’mun xalifalik taxtiga o‘tiradi. Buning evaziga Tohir 821-yilda Xuroson va Movaroun- nahr noibi etib tayinlanadi. Shuningdek, Ma’mun Movarounnahr zodagonlarining ham yordamini unutmadi. Somonxudotning nabi- ralarini ayrim shahar va viloyatlarga noib qilib tayinlaydi. Nuhga Samarqand, Ahmadga Farg‘ona, Yahyoga Shosh va Ustrusho- na, Ilyosga esa Hirot tegadi. Buning evaziga aka-uka somoniy- lar Movarounnahrning har yilgi xirojidan juda katta mablag‘ini tohiriylar orqali xalifa xazinasiga yuborib turadilar. Tohir davlat ishlarini mustaqil idora etish maqsadida 822- yilda xalifa nomini xutbadan chiqartirib yuboradi. Tohiriylar davlati 50 Bu amalda Bag‘dod bilan aloqani uzish va o‘zini mustaqil deb e’lon qilish edi. Biroq ko‘p vaqt o‘tmay u to‘satdan vafot etadi. Tohirning o‘g‘illari Talxa va Abul Abbos Abdulloh otasining o‘rniga birin-ketin noiblik qiladilar. Shunday qilib, Xuroson va Movarounnahr boshqaruvi tohiriylar xonadoniga meros bo‘lib qo- ladi. Abul Abbos Abdulloh noibligi (830–844) davrida poytaxt Marvdan Nishopur shahriga ko‘chiriladi. Movarounnahr shaharlarida noiblik qilayotgan Somonxudot avlodlarining mahalliy noibligi tohiriylar tomonidan tan olinadi. Somoniylar esa, o‘z navbatida, tohiriylarga tobe sifatida Mova- rounnahrni idora etadilar. Bu, shubhasiz, Xuroson va Movaroun- nahrda bir asrdan oshiqroq hukm surgan xalifalik hukmronligi- ning tugaganligini bildirardi. Tohiriylar zamonida ham mehnat ahli- ning ahvoli nihoyatda og‘irligicha qo- laverdi. Mulkdor dehqonlarning jabr- zulmidan, davlatning og‘ir soliqlaridan bezor bo‘lgan xalq qo‘zg‘olon ko‘taradi. Ularga «g‘oziylar» ham qo‘shiladilar. Qo‘zg‘olonga safforiylar – aka-uka Ya’qub va Amr ibn Layslar boshchilik qiladilar. 873-yilda Xuroson poytaxti Nishopurni egallaydilar. Natijada tohiriylar hukmronligi tugatilib, hokimiyat safforiylar qo‘liga o‘tadi. * Tohiriylar – Xurosondagi Tohiriylar davlatida hukm- ronlik qilgan sulola (821–873). Rasman abbosiylarga qaram hisoblangan. Sulolaga 821-yil Tohir ibn Husayn asos solgan * Safforiylar – Safforiylar davlatida hukmronlik qilgan sulola. Safforiylar nomi uning asoschisi Ya’qub ibn Lays as-Saffor nomidan olingan. Safforiylarning yirik hukmdorlari: Ya’qub ibn Lays (873–879); Amr ibn Lays (879–900) * Xutba — juma namozida hukmdor nomini aytib, uning haqiga duo o‘qish, olqishlash * G‘oziy — Haq din uchun kurashuvchi jangchi 1. Qarluqlar davlati qaysi hududlarda tashkil topdi? 2. O‘g‘uzlar haqida gapirib bering. 3. Tohiriylar davlati qanday vujudga keldi? Tohiriylar hokimiyatining barham topishi Yüklə 3,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|