O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)
Yüklə 3,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xorazm
- * Narshaxiy (899–959) – tarixchi olim. Buxoroning Narshax qishlog‘ida tug‘ilgan. «Buxoro tarixi» nomli asarini yozib qoldirgan
- Farg‘ona vodiysi to- mon yo‘l oladi. Choch vohasi bosib olinib, uning bosh shahri Madinat ash-Shosh
- Choch va Farg‘onaning zabt etilishi 37 715-yil
- Buxoro , Poykand , Sug‘d
- Iqtisodiy oqibatlar Islomga da’vat etish
36 zod garchi dushman qo‘li bilan tor-mor qilinib o‘ldirilsa hamki, Xorazmshoh bundan o‘z mustaqilligini yo‘qotib, arablarga boj to‘lashga majbur bo‘ldi. Uning qo‘shini esa Qutaybaning harbiy yurishlarida ishtirok etishga majbur etiladi. Qutayba fathidan so‘ng Xorazm diyori shimoliy va janubiy qismlarga ajralib ketgan. Uning shimoliy qismi Gurganj (Ko‘hna Urganch) miri, janubiy qismi esa Xorazmshoh tomonidan bosh- qarilgan. Ularning har ikkisi ham xalifalikka bevosita bo‘ysunib, har qaysisi alohida-alohida xiroj to‘lagan. 712-yilda Qutayba qo‘shinlari Samarqandga tashlanadi. Bu davrda ixshid Tarxun taxtdan tushirilib, uning o‘rniga G‘urak (710–737) Sug‘dga podsho qilib ko‘tarilgan edi. G‘urak arablarga qarshi kurash olib bordi. Kuchlar teng bo‘lmaganligi oqibatida Samarqand taslim bo‘ladi. G‘urak bilan Qutayba o‘rtasida sulh tuzilib, arablarga bir yo‘la 2 ming, yiliga esa 200 ming dirham hisobida boj to‘lash, 30 ming nafar odam berish, shaharda bi- ronta ham askar saqlamaslik, ichki shaharni arablarga bo‘shatib berish, masjid bino qilish kabi shartlarni bajarishga majbur eti- ladi. Bularning evaziga Qutayba G‘urakni Samarqand, Kesh va Naxshabga hokim qilib tayin etadi. Shunday qilib u xalifalikka qaram bo‘lib qoladi. * Narshaxiy (899–959) – tarixchi olim. Buxoroning Narshax qishlog‘ida tug‘ilgan. «Buxoro tarixi» nomli asarini yozib qoldirgan * Amir (arabcha – «amr qiluvchi», «boshliq», «ho- kim») – lashkarboshi, hokim, bek. Arab xalifaligining dastlabki xalifalari va umaviylar davrida alohida qo‘shin qo‘mondonlari amir deb atalib, ular odatda zabt etilgan viloyatlarga noib etib tayinlanganlar * Fath (arabcha) – «egallash», «zabt etish», «bosib olish» ma’nosini beradi 713-yilda Qutayba qo‘shinining bir qismi Choch viloyatiga, o‘zi boshliq asosiy kuch esa Farg‘ona vodiysi to- mon yo‘l oladi. Choch vohasi bosib olinib, uning bosh shahri Madinat ash-Shosh, juda ko‘p qal’a va qo‘rg‘onlar hamda qishloqlarga o‘t qo‘yilib vayron etiladi. Choch va Farg‘onaning zabt etilishi 37 715-yilning boshida esa Farg‘ona vodiysini uzil-kesil egallab, Qoshg‘argacha kirib boradi. Hamma viloyatlarga arablardan amirlar tayinlanadi. Lekin Qutayba xalifa Sulaymonga qarshi isyon ko‘targani oqibatida Farg‘onada arab askarlari tomonidan o‘ldiriladi. 1. Islom dini qanday vujudga kelganligi haqida gapirib bering. 2. Arablar Movarounnahrni zabt etishdan qanday maqsadlarni ko‘zlagan edilar? 3. Poykand qamali va uning bo‘ysundirilishi haqida gapirib bering. 4. Buxoroning zabt etilishi va aholining islomga kiritilishi ha- qida nimalarni bilib oldingiz? 5. Xorazm xalifalikka qanday tobe etildi? 9-§. MOVAROUNNAHR FATH ETILISHINING IQTISODIY VA MA’NAVIY OQIBATLARI Tayanch tushunchalar: Fath oqibatlari; Soliqlar; Islomga da’vat Xalifalik o‘lkani zabt etish jarayonida uning deyarli barcha obod dehqonchilik vohalarini oyoqosti qilib, juda ko‘p shahar va qishloqlarga o‘t qo‘yib vayron etdi. Suv inshootlari buzib tashlandi. ekin may- donlari suvsizlikdan qurib qoldi. Zabt etilgan shahar va qish- loq aholisidan oltin, kumush, qimmatbaho buyumlar va ko‘plab qurol-yarog‘lar tortib olindi. Sulh tuzishga majbur bo‘lgan Buxoro, Poykand, Sug‘d hukmdorlaridan katta miqdorda boj-u tovonlar undirib olindi. Xalifalik qo‘shinlariga minglab nafar ma- halliy yigitlarni jalb etdilar. Istilochilar harbiy kuchga tayanib, aholidan turli soliqlar un- dirib, aholini xilma-xil jamoa ishlariga safarbar etadilar. Marv, Poykand, Buxoro va Samarqand kabi shaharlarda shahriston yoki undagi xo nadonlarning qoq yarmi arablar va ular bilan birga kelgan ajamlar (eronliklar)ga bo‘shatib beriladi. «Xiroj», «ushr», «zakot», «jiz’ya» kabi soliqlar joriy etiladi. Arablar Movarounnahrda o‘rnatilgan siyosiy hokimiyatni mustahkamlash va uning barqarorligini ta’minlash uchun islom dinini da’vat etishga, aholi o‘rtasida islomni yoyishga alo- Iqtisodiy oqibatlar Islomga da’vat etish 38 hida ahamiyat berdilar. Shu boisdan ular shu davrgacha Mova- rounnahrda mavjud bo‘lgan dinlarga qarshi qattiq kurash olib boradilar. Ibodatxonalar vayron etilib, ularning o‘rniga jome mas- jidlari bino qilinadi. Islom dinini qabul qilib, musulmon bo‘l- gan mahalliy aholi vakillari dastlabki yil- larda xiroj va jiz’ya soliqlaridan ozod etilgan. Islomni qabul qilmaganlardan esa jon solig‘i – jiz’ya undirilib olingan. Soliqlarni o‘z vaqtida to‘lamagan kishilarning, bo‘yinlariga «qarzdor» deb yozilgan taxtacha osib qo‘yilardi. Bunday tadbir va choralar, Movarounnahr aholisi o‘rtasida islom dinining tez tarqalishiga yordam beradi. Biroq shunday bo‘lsa-da, islomni qabul qilgan aholining ko‘pchiligi nomiga- gina musulmon bo‘lib, uzoq vaqtlargacha pinhona o‘z dini va e’tiqodlariga sodiqligicha qolavergan. Xalifalik tomonidan Movarounnahrning bosib olinishi oqibatida mahalliy xalqning urf-odati, dini va e’tiqodi, mada- niyati poymol etildi. Mahalliy sug‘d yozuvida bitilgan diniy va ma’rifiy kitoblarni, ilmiy asarlarni va qimmatli hujjatlarni hamda sanamlarni gulxanlarda yoqib, yo‘q qilib tashlaydilar. Quvadagi budda ibodatxonasi haykallarning parchalab tashlan- gani, Afrosiyob saroy devorlariga solingan suratlardagi odam rasmlarining ko‘zlari o‘yilib, bo‘yinlariga qilich bilan chizib yuborilganligi bunga yaqqol misoldir. 1. Mahalliy aholini islomga kirgizishda xalifalik qanday yo‘l- lardan foydalandi? 2. Xalifalik Movarounnahrda qanday soliqlar joriy etdi? 3. Istilo mahalliy madaniyatga qanday ta’sir ko‘rsatdi? 4. Xalifalik istilosi qanday oqibatlarga olib keldi? Aholini islom- lashtirish yo‘llari * Jiz’ya – Islomni qabul qilmagan aholidan olinadigan jon solig‘i * Zakot – mol-mulkning 1/40 qismi hajmida olingan soliq * Xiroj – hosilning 1/3 qismi hajmida olinadigan yer solig‘i * Ushr – idora ishlari uchun daromadning 1/10 hajmi hisobida olinadigan soliq Yüklə 3,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|