P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üçlü tanrı (və ya: üç üqnüm, troitsa)
88 Din və bilik Güman olunurdu ki, vəhylə şərəflənmiş ölkələr digər öl- kələrlə müqayisədə tərəqqiyə daha yaxındır, stabilliyə daha meyllidir; belə ölkələr üçün yol açıqdır, maneələr yox də- rəcəsindədir və onlar gediləcək yolu işıqlandıracaq, təhlükə- ləri dəf edəcək gücə sahibdirlər. Amma keçmişə və bugünə dair müşahidələr bunun əksini söyləyir. Məlum olur ki, müsəlman kütlələr iki səbəbə görə dinin bərəkətindən məhrum qalıb: ya qəlbimiz “azıb”, ya da ağıllı-başlı düşünməmişik. Bəzilərimizin isə həm qəlbi azıb, həm də düşüncələri qısırlaşıb. Qurani-Kərimi diqqətlə oxuyanlar görəcəklər ki, əvvəlki Kitab əhli haqqında çox söz açılır. Nə üçün? Ona görə ki, sonuncu risalətin daşıyıcıları (müsəlmanlar) daşqəlblilikdən, kəmağıllıqdan uzaq dursunlar, sağlam və şüurlu düşünsün- lər. Nə olardı, sonuncu vəhyin şüaları ilə bu həqiqətləri görə bilərdik. Ağıl hər dəfə yanlışlığa düşdükdə, qəlb hər dəfə nəf- sin şıltaqlıqlarına qulaq asdıqda imanın təsiri azalır. Daha açıq desək, düzgün insanlar azaldıqca, duyğular daşlaşdıqca, insa- nın ən ali dəyərləri: düşüncəsi və vicdanı donuqlaşdıqca din cəmiyyətdə, qəlblərdə özünə yer edə bilmir. Professor Əb- dülmün`im Xəllafın “İnsana inanıram” adlı kitabı bu cür problemlərdən bəhs edən mühüm mənbədir. 89 Səthi və dayaz yanaşma nəticəsində din formal ayinlərdən, nəğmələrdən ibarət təsisat halına gəlir. Tamah və nəfsi istəyə tabe fərasət sahibləri isə dinə qə- nimət toplayan, şəxsi maraqlara xidmət edən vasitə olaraq baxırlar. Sokrat bu sözləri söyləyərkən səhv etmişdi: “Fəzilət – bi- likdir”. Şəhvətlərinin əsiri olmuş insanların nəzərində biliyin bir dəyəri vardırmı? “(Ya Peyğəmbər!) Nəfsini özünə tanrı edən və Allahın bilərəkdən (onu hələ yaratmamışdan gələcəkdə kafir ola- cağını bildiyi üçün) yoldan çıxartdığı, qulağını və qəlbini möhürlədiyi, gözünə də pərdə çəkdiyi kimsəni gördünmü? Allahdan başqa kim onu doğru yola sala bilər?! Məgər düşü- nüb ibrət almırsınız?” (əl-Casiyə, 23). Deməli, təkcə bilikli olmaq kifayət deyildir. Həmçinin, saf niyyət və ixlas ∗ tələb olunur. Erkən dövr alimlərimizə görə, nicat tapmaq iki şeylə mümkündür: a) fiqh; b) qərəzsizlik. Fiqh – hökmə dair doğru bilikdir. Qərəzsizlik isə bir işdə şəxsi istəklərdən, niyyətlərdən uzaq olmaqdır, həmin şeyi sırf Allah üçün görməkdir. Məlumdur ki, hər ikisinə sahib olmaq ağır zəhmət tələb edir. ∗ Allahın razılığını məqsəd güdmə; səmimiyyət – tərcüməçinin qeydi. 90 Xaricilər ∗ ixlaslı idilərmi? Çoxları hesab edir ki, onlar saf niyyətli olsalar da, ağıldanyüngül idilər, uzaqgörən deyildi- lər. Düşünürəm ki, onların ağıllı insanlara, bilik sahiblərinə qu- laq asmamaqları inadkarlığın bir formasıdır. Məhz bu inad- karlıq onlardakı ixlasın üstündən xətt çəkir, etdiklərini mö- təbər ictihad dairəsindən çıxarır. Bilik o halda fəzilətli sayılır ki, Allahı razı salsın, xeyir işləyib haqqa kömək etsin, batili puça çıxarsın, xeyri xeyir, şəri də şər olaraq göstərsin. İslam dünyası bu cür biliyə sahib kişilərə möhtacdır! İslam coğrafiyasının müxtəlif yerlərindəki dindar mühit- lərə naqislik və donuqluq (ətalət) xasdır. Xəstə xarakter mü- səlmanları hərəkət etməyə qoymur, onları yerə qısır. Belə din- dar mühitlərə aydınlığın, işığın, parlaqlıq və sərbəstliyin əks olunduğu Quran “mühit”i yaddır. Quran bizə həm rəbbimizlə, həm də insanlarla əlaqələ- rimizi başa salıb. Öyrəndik ki, Allah təkdir, bütün məxluqat Ona tabedir və ölümə (məhv olmağa) məhkumdur. Biz bu dünyada ömür sürdükdən sonra mütləq Ona qayıdacağıq. ∗ Xaricilər (ərəb. xəvaric): VII əsrin 50-ci illərində meydana gəlmiş dini-ideoloji qrup. Həzrəti Əli ilə Müaviyə arasındakı çəkişmələr zəmi- nində meydana çıxmış, hökmün yalnız Allaha aidliyi təlimini ifrat for- mada tətbiq etməyə çalışan xaricilər xəlifənin “hakim” tərəfindən təyin edilməsini küfr sayırdılar. Öz ideyaları ilə razılaşmayan bir çox müsəl- manı, o cümlədən Həzrəti Əlini qətlə yetirmişdilər. Xaricilər Müaviyə- nin hakimiyyəti dövründə məğlub edildilər – tərcüməçinin qeydi. 91 Dünyada necə yaşamışıqsa, axirətdə də o cür hesaba çəki- ləcəyik. Bəli, Quran bütün bunları əvvəlki fəlsəfi təlimlərdə və dinlərdə müşahidə edilməyəcək qədər aşkarlıqla bizə başa salıb. Aristotelin təsvir etdiyi tanrı bayğın tanrıdır, kimin nə edib, nə qayırmağından xəbəri yoxdur. Amerikalı filosof U. Dürantın (1885-1981) təbirincə, bu tanrı İngiltərə kraliçasını xatırladır: kraliça taxtda otursa da, hökmdar titulunu daşı- sa da, heç bir səlahiyyətə sahib deyildir! Bəlkə də, dünya həmin tanrıdan kimyəvi reaksiyalar yolu ilə meydana gəlmişdir! Doğrudan da, bu, nüfuzu və əhəmiy- yəti olmayan tanrılıq anlayışıdır! Üçlü tanrı ∗ məfhumu da Aristotelin tanrı anlayışından az əcaib deyil! Bir dağı bir şüşəyə yerləşdirmək üçlü tanrı die- yasını beyinlərə yerləşdirməkdən daha asandır! Habelə, İlk Günah və Fədakarlıq ∗∗ anlayışları da uydurmadan başqa bir şey deyildir! Bu səbəbdən elm dindən ayrılmış, hərəsi bir istiqaməti tutub getmişdir. Şair də yaxşı deyib: O, Şərqə üz tutdu, mən isə qərbə doğru getdim Şərq və Qərb arasındakı fərq necə də böyükdür! ∗ Üçlü tanrı (və ya: üç üqnüm, troitsa): xristian dininə görə üç sifətdə (ipostasda) birləşmiş tanrı – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Fədakarlıq: xristian inancına görə İsa peyğəmbərin bütün bəşəriy- yətin günahları üçün özünü qurban verməsi – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|