P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
313 sübut ola bilməz. Əqidə mövzuları üçün dəlil rolunu oyna- yacaq hədislər deyilməsi və mənası qəti hədislərdir. Hədislərin deyilməsində (istinadında) yəqinlik və zənnin nə ilə şərtləşdiyini aydınlaşdırmaq üçün alimlərin “ahad” və “təvatür” anlayışları haqda dediklərini öyrənməliyik. Onların söylədikləri həqiqətə çatmaq istəyənlərin yolunu işıqlandı- racaqdır. Alimlər hədisləri iki yerə bölmüşlər: mütəvatir və ahad. Mütəvatirlik o deməkdir ki, hər hansı bır hədisi rəvayət edənlərin sayı o dərəcədə çoxdur ki, onların yalan söyləmək üçün gizlicə razılaşmaları mümkün deyil. Özü də bu hal rəvayətçilərin bütün: ilk, orta və sonuncu “halqa”ları üçün şərtdir. Bir hədis o halda “mütəvatir” sayılır ki, onu Pey- ğəmbərdən (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) başlanğıcda bir qrup dürüst şəxs rəvayət edir, sonra da bu nəqletmə “onlardan da eyni cür olanları, onlardan da eyni cür olanları...” silsiləsi ilə davam edir. Və bu minvalla, hədis bizə gəlib çatır. Bir sözlə, “mütəvatir” hədis çoxun çoxa rəvayətidir. Bəzi üsulşünaslar demişlər: “Mütəvatir” hədis o hədisdir ki, Peyğəmbərdən (Ona Allahın xeyir- duası və salamı olsun!) bizə rəvayət zəncirində heç bir şübhə olmadan gəlib çatsın; şübhədən o dərəcədə xali olsun ki, sanki onun deyilməsini gözümüzlə görmüş, qulağımızla da eşitmişik. Bu- nun üçün hədisin ravilərinin sayı həm çox olmalı, həm də onların yalan danışmaq üçün gizlicə razılaşmaqları qeyri- mümkün görünməlidir. Bu ravilərin yalan danışmaq üçün gizlicə razılaşmaqları ona görə mümkün deyil ki, əvvəla, say- ları çoxdur, ikincisi, ədalətlidirlər, üçüncüsü də, müxtəlif yer- 314 lərdə yaşayırlar. Habelə, hədisin ilk, orta və sonuncu rəva- yətçiləri də bu cür keyfiyyətlərə sahib olmalıdırlar. Məsələn, beşvaxt namaz, rükətlərin sayı, zəkatın miqdarı haqda bizə gəlib çatmış hədislər “mütəvatir”dir”. 315 “Ahad” hədislər yəqin bilik ifadə etmir Peyğəmbər (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) tərəfindən deyilməsi isbatlandığı üçün “mütəvatir” hədislər yəqin bilik ifadə edir. Əgər hədisi yalnız bir nəfər və ya ravilərin bəzi silsilələrində bir neçə şəxs rəvayət etmişsə, bu hədis “ahad” adlanır. De- məli, Peyğəmbər (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) tərəfindən deyilmə- si şübhəli göründüyü üçün belə hədislər “mütəvatir” deyildir. “Ahad” hədislərin Peyğəmbərədək uzanan rəvayət “zən- cir”ində şübhə vardır ki, bu səbəbdən onlar yəqinlik ifadə etmirlər. Bəli, alimlər bu cür düşünürlər. Dörd İmam: İmam Malik, İmam Əbu Hənifə, İmam Şafei və İmam Əhməd ibn Hənbəl də belələrindəndir. Düzdür, bir rəvayətə görə, Əhməd ibn Hənbəl “ahad” hədislərin yəqinlik ifadə etmə- diyini bildirsə də, digər rəvayətdə bunun əksi iddia edilir. “Müsəlləm əs-Sübut” kitabının şərhçisi ∗ deyib: “Bu iddia onun kimisindən çox uzaqdır (Belə şeyi Əh- məd ibn Hənbəl söyləməz). Çünki belə bir şeyi iddia etmək açıq-aşkar yekəxanalıqdır”. Bəzdəvi deyib: “Yəqin bilik iddiasına (“ahad” hədislərin yəqinlik ifadə et- məsi iddiasından söhbət gedir – mütərcim) gəlincə, bu, heç şübhəsiz, puç iddiadır. Və həqiqət bunu qəbul etmir. ∗ İbn Nizaməddin əl-Ənsari – tərcüməçinin qeydi. 316 “Ahad” hədisdə mümkün ehtimal vardır, deməli, yəqin de- yildir. Çünki ehtimal yəqinlik ifadə etmir. Bunu kim inkar edərsə, axmaqdır, ağlı da cılızdır”. Əbu Hamid əl-Qəzali deyib: “Ahad” hədis elm (bilik) ifadə etmir ki, bu da zəruri ola- raq məlumdur. Onun (“ahad” hədisin) elmi vacib qılmağı haqda hədisçilərin söylədiklərinə gəlincə, görünür, onlar bunu nəzərdə tutmuşlar: zənn elm (bilik) adlandırıldığı üçün “ahad” hədislər (onlara) “əməl etməy”in vacibliyi səbəbin- dən elm (bilik) ifadə edir. Odur ki, onların bəzisi deyib: “Ahad” hədis zahiri elm (bilik) hasil edir”. Burada onlar el- min zahiri və ya batini olduğunu demək istəməmişlər; ək- sinə, demək istəmişlər ki, elm (bilik) zənn ifadə edir. Biz də deyirik ki, dinin törəmə məsələlərində (füruat) zənni əsas götürmək caizdir”. Əsnəvi deyib: “Sünnəyə (hədislərə – mütərcim) gəlincə, ondan “ahad” sayılanlar ancaq zənn ifadə edir”. İzahlarının birində Bəzdəvi yazır: “Ahad” hədis elm (bilik) ifadə etmir. Yəqinlik ifadə etmə- diyi üçün “ahad” hədislər etiqadla bağlı işlərdə dəlil sayıla bilməz. Çünki etiqad məsələləri yəqinliyə əsaslanır. “Ahad” hədislər yalnız “əməletmə” məsələlərində dəlil sayıla bilər”. Əsnəvi deyib: “Ahad” hədislər ancaq zənn ifadə edir. Şəriətqoyan (Allah və Peyğəmbər) yalnız “əməletmə” məsələlərində zənnə əsas- lanmağımıza icazə verib. Bu məsələlər də törəmə məsələ- Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|