P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
320 məna ifadə edir. Çünki birincidə söhbət yalnız istinadın sə- hih olmağından gedir. İkincisi isə həm istinadın, həm də məzmunun səhihliyini özündə birləşdirir. 321 Səhih hədislərin mötəbərliyində qətilik dərəcəsi Bu məsələ ilə əlaqədar olaraq hədis alimləri ciddi qaydalar təsis etmişlər. Onlar səhih hədisləri araşdırmış, istinadı və məzmunu səhih hədis növlərini müəyyənləşdirmişlər. Mə- sələn, bu və ya digər hədisin doğrudanmı Peyğəmbər (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) söyləyib; görəsən, bu bizim ictihadı- mıza görədir, yoxsa əslində belədir? Əgər hədisin istinadı və məzmununda qətilik yoxdursa, yə- qin bilik ifadə etmir. Amma belə hədislərin tətbiqi müm- kündür. İstinadı və məzmunu qəti hədislər isə, dediyimiz kimi, yəqin bilik ifadə edirlər. Bir qrup əhli-hədis ∗ aliminə, o cümlədən əl-Hüseyn əl- Kərabisiyə görə, səhih “ahad” hədislər qətilik ifadə edir. Belə hədislərdə həm yəqin bilik vardır, həm də onları tətbiq (əməl) etmək mümkündür, – bu, İbn Həzmin görüşüdür. Əhli-hədis və fiqh alimlərinin böyük əksəriyyəti, o cüm- lədən İmam Şafei, Baqillani və İraqi demişlər: “Bu səhih hə- disdir” – dediyimiz zaman onu nəzərdə tuturuq ki, istina- ∗ Əhli-hədis: (ərəb. hədis tərəfdarları). Orta əsr islam fikrində meydana çıxan, dini mətnlərin məntiqi-bədii məzmununa əhəmiyyət verməyən, forma ilə kifayətlənib bəşəri rəyə etimad göstərməyən məktəbdir – tərcüməçinin qeydi. 322 dının zahirinə görə bu hədisi tətbiq etmək olar. Biz bunu deməklə özlüyündə səhihliyi qəti olan hədisi nəzərdə tut- muruq”. İraqi deyib: “Doğru olanı budur”, yəni ondan qeyrisi puç- dur (batildir)...”. Onların bu məqamda səhih hədis dedikləri şey “ahad” hədislərdir. “Mütəvatir” hədislərə gəlincə, onlarda qətilik var- dır. Onlar həm bilik ifadə edirlər, həm də tətbiq legitim- liyinə malikdirlər, – bu, alimlərin gəldiyi ortaq qənaətdir. Buxari və Müslimin rəvayət etdikləri hədislərin səhihlik dərəcəsi İmam Buxarinin “Came əs-Səhih” və İmam Müslimin “Səhihi-Müslim” kitablarında “mütəvatir” kateqoriyasına daxil hədislər, heç şübhəsiz, səhihliyi qəti hədislərdən sayılır. Bu barədə alimlərin arasında fikir ayrılığı yoxdur... Bu iki kitabdakı “ahad” hədislərə gəlincə, səhihliyi qəti hə- dislər haqda deyilənləri onlara şamil etmək olarmı? İbn Səlah deyib: “Hər iki ustadın (Buxari və Müslim nəzərdə tutulur – mütərcim ) və ya onlardan birinin, istinadları ilə birlikdə rə- vayət etdiyi hədislər səhihliyi qəti hədislərdir”. 323 Alimlərin böyük əksəriyyəti (cümhur) bu məsələdə İbn Səlahla razılaşmayıb. İraqi deyib: “Mühəqqiq-alimlər ∗ onunla (bu məsələdə) razı deyillər”. İbn Səlaha görə, bu iki kitabın bütün müsəlmanlar tərə- findən qəbul edilməsi “icma” mənasına gəlir. Yəni, hər iki kitabdakı hədislər istinad və məzmun baxımından səhihdir və bu haqda “icma” vardır. Amma alimlərin böyük əksəriyyəti – cümhur bildirmiş- dir ki, müsəlmanlar bu iki kitabdakı bütün hədislərin səhih- liyi ətrafında heç də həmrəy deyillər. Müsəlmanlar o şeydə həmrəydirlər ki, hər iki kitabdakı bütün hədisləri tətbiq et- mək olar (və ya: bütün bu hədislər qanuni qüvvəyə malikdir) ki, bu da o kitablarda zənn yolu ilə səhih qəbul edilmiş hədis- lərin mövcudluğuna zidd deyil. Allah təala əməli hökmlərin təfsilatında bizə qəti dəlillərdən istifadə etməyi zəruri buyur- mayıb. Deməli, zənn ifadə edən dəlillər əsasında çıxarılan hökmlər vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, səhih “ahad” hədislər, təsdiqləyici amillər (qərain) olarsa, zənn ifadə edən hədislər kateqo- riyasından çıxır, səhihliyi qəti hədislər kateqoriyasına və ya ona yaxın kateqoriyaya daxil olur. Bəlkə də, bu hal hər iki kitabdakı hədislərin bir çoxuna tətbiq edilmişdir. Amma bu halı ümumilikdə bütün hədislərə şamil etmək mümkün de- yildir. ∗ Mühəqqiq (ərəb. araşdıran, tədqiq edən): bir mövzuya aid müxtəlif məlumatları, dəlilləri araşdıran, müqayisə aparıb doğru nəticəyə gələn alim – tərcüməçinin qeydi. 324 Deyilənlərdən aydın olur ki, hətta istinadı səhih hədisləri belə, mətnin tənqidi meyarları əsasında nəzərdən keçirmək lazımdır. “Mütəvatir” hədislər kateqoriyasına daxil olma- yan, təsdiqləyici amillərə uymayan, özü də zənn yolu ilə səhih qəbul edilən “ahad” hədislərin səhihliyi qəti deyildir. Belə hədislər, hətta Buxari və Müslimin “Səhih”lərində mövcud olsa da, qayda dəyişmir. Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|