Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNDƏ STATUS-KVO MÜHARİBƏ RİSKİNİ ARTIRIR
- Açar sözlər
- "Bişkek protokolu"
380 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində xalça məmulatı istehsalında xeyli irəliləyiş müşahidə edilsə də, bu sahə fabrik-zavod mərhələsinə yüksəlmiş ipəkçilikdən fərqli olaraq, hətta manufaktura mərhələsinə keçə bilməyib, hələ də özünün sənət və xırda əmtəə istehsalı səviyyəsini saxlamışdı. Bu, hər şeydən əvvəl, xalça məmulatı istehsalının spesifik xüsusiyyətləri ilə bağlı idi. Belə ki, daha çox şəhərlərdə cəmləşmiş bir çox sənət sahələrindən fərqli olaraq, yolsuzluq şəraitində mərkəzlə zəif əlaqəsi olan və böyük ərazilərə səpələnmiş xalçaçılıq daha çox kəndlərdə inkişaf etdiyindən, iri ticarət kapitalının diqqətindən kənarda qalmışdı. Daha doğrusu, infrastrukturun zəif inkişaf etdiyi bu şəraitdə böyük kapital sahibləri bu sahəyə vəsait ayırmağa cəsarət etmirdilər. Onlar kəndlərdə istehsal edilmiş yüksək keyfiyyətli xalça məmulatlarını xarici bazarlardakı qiymətindən xəbərsiz olan kənd toxucularından dəyər-dəyməzinə alaraq böyük gəlir götürürdülər. Bu məsələdə xarici bazara işləyən tacirlərlə xalçaçılar arasında vasitəçilik edən alverçilər mühüm rol oynayırdılar [16,s.67].
Naxçıvan diyarında XVIII-XX əsrin əvvəllərində toxunmuş xalça məmulatlarının xeyli sayda nümunəsi dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Apardığımız çöl tədqiqatları zamanı Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək, Culfa, Kəngərli, Sədərək, Naxçıvan şəhəri, Ordubad, Şahbuz və Şərur rayonlarında tədqiq etdiyimiz dövrdə toxunmuş şəxsi kolleksiyalarda saxlanılan 24 ədəd yun xovlu xalça, 4 ədəd "Namazlıq", 4 ədəd yun xovsuz zili, 2 ədəd duz torbası, 2 ədəd xurcun, 1 ədəd məfrəş üzü, 1 ədəd şəddə və 1 ədəd kilim aşkar edilərək elmi ictimaiyyətə təqdim edilmişdir [8,s.131-149].
Tədqiqat zamanı aydın olmuşdur ki, şəxsi kolleksiyalarda saxlanılan xovlu xalçaların ən qədim nümunəsi 1800-cü ildə Şərur rayonunun Maxta kəndində toxunmuşdur. ƏDƏBİYYAT 1.Azərbaycan etnoqrafiyası. I cild, Bakı, 2007 2.Azərbaycan xalçaları. Naxçıvan qrupu. Bakı, 2012 3.Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, II c., Bakı, 1998 4. Budaqova S. Naxçıcvan diyarının siyasi tarixi. Bakı, 2014 5.Həbibullayev O.H. Kültəpədə arxeoloji qazıntılar. Bakı, 1959 6.Kərimov L. Azərbaycan xalçaları. Bakı, 1961 7.Məmmədov R. Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerki. Bakı, 1977 8.Muradov V. Naxçıvan xalçaçıları. Bakı, Elm, 2013 9.Muradov V. Azərbaycanda xalçaçılıq sənəti. Bakı, 2013 10.Sadıqov M. Qoyunçuluq. Bakı, 1965 11.Vahidov R. Mingəçevir III-VIII əsrlərdə. Bakı, 1961 12.Алиева А. Ворсовые ковры Азербайджана XIX - начала XX века, Баку, 1987 13.Гейдаров М.Х. Города и городское ремесло Азербайджана XIII-XVII в. Баку, 1982 14.Григорев В.Н. Статистическое описание Нахичеванской провиции. СПб., 1833 15.Исаев М.Д. Ковровые производство Закавказье. Тифлис, 1932 16.Исмаилов М. Социально-экономическая структура Азербайджана в эпоху империализма. Баку, 1982 17.Латышев В.В. Известия древних писателей о скифах и Кавказе. т. I, СПб., 1890 18.Пиралов А.С. Краткий очерк кустарных промыслов Кавказа. СПб.,1913 19.Сумбатзаде А.С. Промышленность Азербайджана в XIX в. Баку, 1964 20. Фазлуллах Рашид ад-Дин. Джами ат-таварих (Сборник летописей). Перевод А.К.Арендса. т. III, Баку, Изд-во АН Азерб. ССР, 1957 21.Хатисов К. Кустарные промыслы Закавказского края. Тифлис, 1897 22. Худуд ал-алем. Л., 1939 23.Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпохи ее присоединения к Российской империи. СПб., 1852 24.Qriffin Levis. The Praktikal Book of oriental Rugs. N-Y.,1995
DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNDƏ STATUS-KVO MÜHARİBƏ RİSKİNİ ARTIRIR Vuqar MƏMMƏDZADƏ
gərginləşəcək. İsti aylar yaxınlaşdıqca atəşkəsin pozulması halları artacaq. Rəsmi Bakı Ermənistana təzyiqin artırılması üçün beynəlxalq vasitəçilərin atəşkəsin pozulması hallarını araşdıran qrupun yaradılmasına da razılıq verməyəcək. Əslində rəsmi İrəvan da anlayır ki, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonları boşaltmağa razı olmayana qədər atəşkəs daima pozulacaq, bölgədə müharibə risqi azalmayacaq. Buna baxmayaraq, Ermənistan prezidenti Serj Sərkisyan Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonları boşaltmaq qərarına hazır deyil. Çünki,
həmin rayonların işğalında Serj
Sərkisyan bilavasitə iştirak edib.
Bütün hallarda münaqişənin həlli Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların boşaldılmasından keçir. Bu olmadan müharibə hər an başlaya bilər. Açar sözlər: Dağlıq Qarabağ, müharibə,Status-kvo, risk Nagorno-Karabakh War Increases the Risk of the Status Quo Abstract: The peaceful settlement of the Nagorno-Karabakh conflict, the longer the increasingly tense situation in the region.Closer to the increase in ceasefire violations during the warmer months.Official Baku to increase pressure on Armenia to establish a group of international mediators in cases of violations of the cease-fire will not agree. In fact, official Yerevan also understands that unless you agree to evacuate the regions around Nagorno Karabakh has always broken the cease-fire, not reduce risk of war in the region. Nevertheless, the Armenian President Serzh Sargsyan is not ready to loosen the regions surrounding Nagorno-Karabakh. Because of the occupation of these regions Serzh Sargsyan participated directly. In all cases, the liberation of regions around Nagorno Karabakh tries to resolve the conflict. Without this war could start at any moment.
Sovetlər birliyinin süquta uğradığı illərdə keçmiş “ittifaq ölkəsində” gedən siyasi proseslər nəticəsində müstəqillik qazanan respublikalar kimi Azərbaycan da öz daxili və xarici siyasətini sərbəst müəyyənləşdirmək hüququ qazandı. Azərbaycan müstəqillik əldə etdiyi zamanlarda xarici havadarlarının dəstəyi ilə Ermənistan tərəfindən elan olunmamış müharibəyə məruz qaldı, torpaqlarının 20 faizi işğal olundu və yarım milyondan çox əhalisi məcburi köçkün vəziyyətilə üzləşdi. Müharibə davam etdiyi bir zamanda Azərbaycanda ard-arda hakimiyyət dəyişikliyi baş verdiyi üçün cəbhədə mövqeylərimizin zəifləməsinə gətirib çıxartdı. Savaşın getdiyi dövrdə bölgədə geosiyasi vəziyyətin Azərbaycanın lehinə olmaması 1994-cü ildə cəbhədə atəşkəs sənədinin imzalanmasına gətirib çıxardı. Bu sənəd Azərbaycan tərəfindən 8 may 1994-cü ildə imzalanmışdır (Azərbaycan tarixi, 2008: 271). Sənədə Ali Sovetin sədri Rəsul Quliyev və Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icmasının rəhbəri şəxsində Şuşa rayonu İH başçısı Nizami Bəhmənov, erməni tərəfdən Ermənistan parlamentinin sədri Babken Ararksyan və Dağlıq Qarabağın erməni icmasının rəhbəri şəxsində "DQR parlamentinin sədri" Karen Baburyan imza atmışdır. Sənəd 12 may 1994-cü ildən qüvvəyə minmişdir (Strateji Təhlil, 2013: 69). Elə həmin gündən cəbhə xəttində aktiv hərbi əməliyyatlar müvəqqəti olaraq dayandırılmışdır (Tomas de Vaal, 2008: 40). Azərbaycan tərəfi sənədə iki əlavə ilə imza atmışdı. Bişkek protokolunun 5-ci abzasında "tutulmuş ərazilər" sözləri "işğal olunmuş ərazilər" sözləri ilə əvəzlənmiş və atəşkəsdən sonra cəbhə xəttində yerləşdiriləcək müşahidəçilərin isə "beynəlxalq müşahidəçilər missiyası" olması qeyd olunmuşdur. Bu sənədə əsasən, tərəflər tezliklə beynəlxalq vasitəçilik sayəsində "Böyük sülh sazişi" imzalamalı idilər (Thomas de Waal, 2003: 53). Sənəd 3 nüsxədə Azərbaycan, erməni və rus dillərində hazırlanmışdır. "Bişkek protokolu" Qarabağ müharibəsi ərəfəsində cəbhə bölgəsində atəşkəsi nəzərdə tutan, bir növ siyasi müraciət və ya sülhə çağırış məqsədli və hüquqi xarakter daşımayan sənəddir. Bu sənəd hüquqi xarakter daşımadığına və üstəlik, heç bir tərəfə hüquqi öhdəliklər qoymadığına görə bir növ siyasi müraciət və ya sülhə çağırışdan ibarət idi. Buna görə də Azərbaycan tərəfinin təkid etdiyi düzəlişlərin o qədər də böyük əhəmiyyəti yox idi. Bununla belə, Bakı yalnız onun istəklərinin təsbit olunduğu kağızı imzalamağa razılaşırdı ( Эхо, 2011: 1,3). Bunun nəticəsində 1994-cü il mayın 12-də cəbhədə atəşkəsə nail
Azərbaycan Dövlət İqtisad, Universitetinin Müəllimi, vuqar-memmedzade@mail.ru Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|