məsi üçün lokal təmizləyici qurğuların quraşdırılmasım həyata
keçirmək (2007-2009).
7.
Sumqayıt şəhərində və ona yaxın olan yaşayış mən
təqələrində tullantı suların atılmasının qarşısının alınması, ka
nalizasiya sisteminin yaradılması və yenidən qurulması (2007-
2010
).
Beləliklə Azərbaycan Respublikası indi və gələcəkdə də
Xəzər dənizinin çirklənməsinin qarşısının alınması üçün dünya
nın müasir texnologiyalannı tətbiq etməklə həyata keçirəcəkdir.
Suyun keyfiyyət göstəricilərinin normalaşdınlması iki
kateqoriya üzrə su mənbələri üçün aparılır:
1. içməli su və mədəni məişət sulan;
2. balıq təsərrüfatı hövzələrinin suları.
Birinci kateqoriyaya aid olan axar su hövzələrində istifadə
olunan obyektdən 1 km məsafədə, axmayan su hövzələrində isə
istifadə edilən, obyektdən 1 km radiusda suyun keyfiyyəti və
tərkibini təyin etmək üçün nümunələr götürülərək kimyəvi
analiz edilir. Bu halda suyun keyfiyyəti və tərkibi normalara
uyğun gəlməlidir.
İkinci kateqoriyaya aid olan balıq təsərrüfatının su hövzə
lərində onun normaları çirkab suların hövzəyə töküldüyü yer
üçün və ya ondan 500 m-dən uzaq olmayan yer üçün qəbul
edilir.
Suyun aşağıdakı parametrlərinin norma qiymətləri müəy
yən edilir: 1) üzən və asılı qalmış qarışıqların miqdarı; 2) orqa-
noleptik xassələr; (iy, dad, rəng, şəffaflığı və suyun tempera
turu); 3) hidrogen ionların (pH) sayı; 4) mineral qarışıqların
tərkibi və qatılığı; 5) suda həll olmuş oksigenin miqdarı; suyun
oksigenə olan bioloji tələbatı; 6) zəhərli və zərərli maddələrin
və bakteriyaların tərkibi və buraxıla bilinən qatılıq həddi
(BQH).
Mədəni-məişət və içməli su hövzələrində zərərli mad
dələrin limit göstəriciləri aşağıdakı kimi normallaşdırılır:
ümumi sanitar normaları və orqanoleptik normalar.
126
Su hövzələrinin sanitar vəziyyətinin normalara uyğunluğu
aşağıdakı kimi təyin olunur:
3(5)
£ с ,/ге я ,< ı
/=1
Burada: Cm - hövzənin hesbalama aparılan yerində zərəliyin
limit göstəricisində, i - maddəsinin qatılığı, BQHt - i maddə
sinin buraxıla bilinən qatılıq həddi.
Birinci kateqoriya hövzələr üçün üç, ikinci kateqoriya
hövzələr üçün isə beş (5) qeyri-bərabərlik şərtlərinin ödənilməsi
yoxlanılmalıdır.
Birinci kateqoriya üzrə hövzələr üçün 400-dən çox, ikinci
kateqoriya su hövzələri üçün 100-maddənin buraxıla bilinən
qatılıq hədləri müəyyən edilmişdir. Aşağıdakı cədvəldə birinci
və ikinci kateqoriya su hövzələri üçün bəzi maddələrin buraxıla
bilinən qatılıq hədləri göstərilmişdir.
Cədvəl 12
Maddələr
Birinci kateqoriya hövzələr.
İkinci
kateqoriya
üzrə
hövzələr
Zərərliliyin limit
göztəricisi (ZLG)
BQH
q/m3
Zərərliliyin limit
göztəricisi (ZLG)
BQH
q/m3
Benzol
Toksikoloji_0,5_Fenol_Orqanoleptik_0,001_Toksikoloji_0,001'>Sanitar-toksikoloji
0,5
Toksikoloji
0,5
Fenol
Orqanoleptik
0,001
Toksikoloji
0,001
Benzin,neft
Orqanoleptik
0,1
Balıq təsərrüfatı
norması
0,05
Kadium
Sanitar-toksikoloji
0,01
Toksikoloji
0,005
Sianidlər
Sanitar-toksikoloji
0,1
Toksikoloji
0,05
Mis
Orqanoleptik
1,0
Toksikoloji
0,01
Sink
Ümumi-sanitar
1,0
Toksikoloji
0,01
Xrom
Orqanoleptik
0,1
-
-
DDT
Sanitar-toksikoloji
0,1
Toksikoloji
-
Xlorofos
Orqanoleptik
0,05
Toksikoloji
-
Məlum olduğu kimi, dünya miqyasında su hövzələri
şiddətli çirklənir. Müasir şəraitdə sənayenin, kənd təsərrüfatı
nın, nəqliyyatın sürətlə inkişafı, şəhərlərin böyüməsi və artması
127
su hövzələrinin çirkab sularla çirklənməsini daim artırır. Bir
ləşmiş Millətlər təşkilatının məlumatına əsasən təmiz su və
elementar gigiyenanın olmaması səbəbindən Asiya, Afrika və
Latın Amerikası ölkələrində milyonlarla insan mədə-bağırsaq
xəstəliyinə tutulur və hər il
1 0 milyondan çox adam ölür.
Təbii su ehtiyatlarının təmiz saxlanması və istifadədən
çıxmaması məqsədilə sənaye və kommunal çirkab sulan tə
mizlənməli, dövri su təchizatı inkişaf etdirilməli, az sulu, susuz
və tullantısız istehsalat texnologiyası tətbiq olunmalı, kənd
təsərrüfatında gübrələrdən pestisidlərdən səmərəli istifadə
etməli, atmosfer havasını çirklənmədən mühafizə etməli və s.
ciddi tədbirlər görülməlidir.
Ümumi halda çirkab suların təmizlənmə üsullanm re-
generativ və destruktiv qruplara ayırmaq olar. Regenerativ qrup
təmizlənmə üsulları ilə sudakı çirkləndirici maddələr çıxarılır
və istifadə edilir.Bu üsullarla suyu çox vaxt lazımı dərəcəyə
qədər təmizləmək olmur. Buna görə də çirkab sulan rege
nerativ üsullarla təmizlədikdən sonra su hövzələrindən öncə bir
daha destruktiv üsullarla təmizlənir. Destruktiv qrup üsulları
vasitəsilə çirkab suyun tərkibindəki çirkləndirici maddələr
müxtəlif üsullarla parçalanır və su hövzələri üçün təhlükəsiz
vəziyyətə salınır.
Çirkab sular termiki, mexaniki, fiziki-kimyəvi , bioloji
üsullarla təmizlənir. Çirkab sulann bakterial çirklənməsi zərər
sizləşdirmə - dezinfeksiya ilə yox edilir. Su hövzələrinin çirk
lənməsinin qarşısını almaq üçün həyata keçirilən çirkab sulann
təmizlənməsini aşağıdakı kimi təsnifatlaşdırmaq olar:
Aşağıdakı sxemdə çirkab sulann təmizlənməsinin üsul
ları göstərilmişdir.
Mexaniki təmizlənmə üsulunda sudakı əriməmiş vəziyyətdə
olan mexaniki qarışıqlar xaric edilir. Bu qarışıqların xaric edil
məsi süzdürülmə, duruldulma, sızdırılma yolları və hidroksik-
lonlar vasitəsilə həyata keçirilir.
128
Sxem 2.Su hövzələrinnin tullantı çirkab sularından
mühafizəsi üsullarının təsnifatı
Suyun süzdürülməsi vasitəsilə müxtəlif hərəkətli və hərə
kətsiz torlardan istifadə olunur. Torlardan tutulan mexaniki qa-
129
Dostları ilə paylaş: |