sıxlığı psixi xəstəliklərin və sosial anomal halın (patologiya)
təzahüründə mühüm amillərdən biridir.
Elmi-texniki
tərəqqinin
neqativ
nəticələrindən
və
«sivilizasiya xəstəliklərinin» təzahürünün səbəblərindən biri də
hərəkətsizlikdir. Əgər 100 il bundan əvvəl insanın ictimai- faydalı
fəaliyyətində fiziki əməyin hissəsi 96% təşkil edirsə, indi 1%-ə
yaxındır. Hərəkətin çatışmazlığı nəticəsində əzələ skeletləri və
ürək daha çox inkişaf etmiş olur. Bunun nəticəsində hər hansı
yüklənmə öyrənilmiş orqanizmdə fizioloji norma daxilində,
miokardın fəaliyyətinə səbəb olurdusa, indi o, daha təhlükəli hal
olaraq patoloji proseslərin inkişafma təkan verir. Hərəkətsizlik
zamam mənfi və müsbət emosiyalar ürək fəaliyyətinin
pozulmasına gətirib çıxarır. Az hərəkətli kök şəhər sakinlərində
tez-tez ortopedik xəstəhklər (skeletin deformasiyası, onurğa
sütununun əyilməsi, ayaq altının yastılığı) əmələ gəlir ki, onlar da
hərəkəti daha da məhdudlaşdırır.
4.3.
Antropogen amil kimi insanın fəaliyyəti
tnsan biosferinin dəyişilməsinin tarixi mərhələləri:
•
adi bioloji növ kimi insanların biosferə təsiri;
•
ekosistemi kəskin dəyişmədən yüksək intensivli ov;
•
təbii ekosistem hissəsinin köklü dəyişdirilməsilə aqrar
ekosistemlərin yaradılması;
•
biosferin maddi-enerji balansının əhəmiyyətli dərəcədə
pozulması;
•
biosferin bütün komponentlərinin qlobal dəyişdirilməsi,
intensiv sənaye fəaliyyəti və əhali məskunlaşmasımn artması ilə
əlaqədar maddələr dövranımn və biosfer enerjisinin pozulması.
Demoqrafik partlayış. Maksimal çoxalma prinsipi elə bir
silahdır ki, onun köməkliyilə həyat planetimizə sahib olmuş, bütün
ekoloji taxçam doldurmuşdur. Əgər bütün canh mövcudat ölümə
məhkum olmasaydı, o zaman həyati hadisələrin belə müxtəlifliyi
baş verə bilməzdi. Ölüm - təbiətin alətidir, bizim
təkmilləşməyimizə görə biz ona borcluyuq.
96
ölümdən fərqli olaraq, doğulmuş şüurlu məhdudiyyət tən-
zimedici amil kimi elmi-texniki tərəqqiyə bərabərdir, təbiətə
təzyiqin azalmasım («mühitə «təzyiq») təmin etməyə qabüdir,
bununla da o, səviyyəni, həyatın keyfiyyətini qaldırmaq, həyatın
özünü qorumaq qabiliyyətinə malikdir. Bu, gözlə görünən və ağıUı
tədbir bir su*a səbəblər nəticəsində yerinə yetirilmir.
Təkamül prosesində çoxalma və uşaq doğumu insanda dərin
müsbət emosiyalarla əlaqədardır. İlk analoji inkişaf mərhələsində
məhz bunun nəticəsində maksimal çoxalma prinsipi həyata
keçirilirdi. Haznda dünyada beş şərait mövcuddur: Yer kürəsinin
əhali azhğı və cəmiyyətdə sosial proseslərin üstünlük təşkil etməsi.
Hər gün 250 min körpə doğulur: saatda 1040, saniyədə isə 3
körpə. 21 gün ərzində o qədər uşaq doğulur ki, böyük şəhərin
əhalisini təşkil edir.
Hər yapon qadınma 1,57, almana 1,6 uşaq düşür; az inkişaf
etmiş regionlarda hər qadına 4-6 uşaq düşür. Əhalinin sayının
azalması üçün minimum 2,1 uşaq lazımdır.
Zəngin sənaye dövlətlərində əhalinin azalması bir tərəfdən ən
yoxsul ölkələrdə partlayış artımı - digər tərəfdən isə bu, o
ziddiyyətdir ki, son nəticədə yaxın onilliklər üçün ən iri sosial-
iqtisadi və siyasi problemə çevrilmə qorxusu yaradır.
Yer kürəsi görünüşünün dəyişilmə prosesi sürətlənmişdir.
Şəhərlərin arasıkəsilmədən artması, torpaqların dağılması və
suların çirklənməsi, meşələrin geniş miqyasda qırılması,
atmosferdə qazların yolverilməz konsentrasiyası (bu konsentrasiya
«şitillik effekti» yaradır) - bütün bunlar əhali sıxhğının qüvvətli,
nəzarət edilməyən artımıdır. ABŞ və Meksikamn sərhədlərindən
şimalda əhali artmır, cənuba tərəf 1950-ci ildə göstərici 25
mln-dan hazırda 85 mln. olmuşdur.
Avropa dövlətləri də ölkəyə gəlişi məhdudlaşdıran qanunu
sərtləşdirməyə
məcbur
olmuş
və
öz
sərhədlərini
möhkəmləndirmişlər. Bununla yanaşı, yüz minlərlə qeyri-leqal
imiqrantlar zəif inkişaf etmiş regionlardan qaçaraq inkişaf etmiş
ölkələrdə yaşayırlar.
97
Bu gün əhalinin artmu qlobal təhlükə siyahısında birinci
yüklərdən birini tutur. Ona görə bizim yüzilliyin 90-cı illərini BMT
«kritik onillik» elan etmişdir. Əgər «üçüncü dünya» ölkələrində
doğulma miqdarınm kəskin azalması baş verməzsə, onda
katastrofık nəticələr labüddür.
50-60-cı illərdə doğulma üzərində nəzarət proqramımn
həyata keçirilməsilə insan selinin qabağının alınmasının mümkün
olacağı nəzərdə tutulurdu, ancaq bu yol çox uzun oldu. İş
burasındadır ki, doğulma hay-küyü keçmiş onillikdə inkişaf edən
ölkələrin kəskin gəncləşməsinə imkan yaratdı - onların əhalisinin
40%-i 15 yaşından kiçik idi. Avropada isə bu göstərici 9-10%
təşkil edir. Deməli, hər şəraitdə əhalinin mütləq sayı artmağa
başlayacaq, çünki valideyn olmaq qabiliyyətli adamların sayı
artmışdı. Uşaqsalmalar ailədə aşağı salmaq mümkün olarsa, ölkə
əhalisi sayını hal-hazırda 85 mln nəfərdən 150-160 mln nəfərədək
çatmaq, yəni 2 dəfə artırmaq mümkün olardı.
Demoqrafçılar səs-küydən sonra cavan ailələrin artması ilə
əlaqədar körpə uşaqların daha çox doğulduğunu «əks səda effekti»
adı altında şərh edirlər. «Əks-səda effekti» və yeni doğum
sıçrayışının birləşməsi dünyada partlayış təhlükəsi qarışığını əmələ
gətirir.
XX əsrin son onillikləri ərzində demoqrafik proqnoza görə.
Yer kürəsi əhalisi 1 milyarda qədər artacaqdır. Gözlənilir ki,
2025-ci ildə bu miqdar 8,467 milyarda çatacaq, yəni 1960-cı ildə
planetdə əhalinin sayma uyğun gələn artım yaxın 35 il ərzində
təkrar olunacaq. Əhalinin sayı 3,1 milyard olacaqdu:. Ən yeni
optimist hesablamalara görə, hələ bir nəslin həyatı zamam Yer
üzündə minimum 10-12 milyard adam məskunlaşacaq. Bu isə
həyat səviyyəsində əldə edilən tərəqqini əhali artımı nəticəsində
heçə endirəcəyinə dəlalət edir. Əhali artmu gec-tez dünya
ehtiyatları, kəmiyyətinin məhdudlaşması ilə nəticələnəcək. Hətta
son 30 ildə taxılın dünya istehsalmm artımı belə achq çəkənlərin
ehtiyacmı ödəyə bilməyəcək. 2025-ci ilə yaxın Afrikada əhali iki
dəfə artacaq (648 mln.dan 1, 58 milyarda). Bu zaman iqtisadi
gərginlik daha da qüvvətlənəcək.
98
Dostları ilə paylaş: |