tullantıları xarakterindən asılıdır. Çirklənmiş rayonlarda hamiləlik
və doğuşun qeyri-normal keçməsi hallarına çox rast gəlinir.
Patoloji hamiləlikdən sonra doğulmuş uşaqlar az çəkiyə malik,
fiziki inkişaf
səviyyəsi anormal olur,
eyni zamanda ürək-damar və
tənəffüs sistemində funksional kənara çıxmalar özünü büruzə
verir,
Müxtəhf intensivli amillər insana müxtəlif istiqamətli təsir
göstərir. Belə ki, havamn yüksək çirklənmə səviyyəsi böyümə və
inkişafın ləngiməsinə, piylənmə nəticəsində disharmonikliy- in
artmasına, zərərli maddələrin kiçik konsentrasiyası isə akse-
lerasiya prosesinə səbəb olur. Aniropometrik məlumatlann
müqayisəsi göstərdi ki, uşaqlarda boy, bədən çəkisinin artmu döş
qəfəsinin dairəvi çirklənmə rayonunda daha çox olur. Belə sürətli
fiziki inkişaf ürək-damar sistemi effektliyinin hiss ediləcək
dərəcədə zəifləməsilə müşayiət olunur.
İnsanların qanında, sidiyində, saçlarında və digər
toxumalarında toksiki maddələr tərkibinin qarşılıqh əlaqəsi aşkar
edilmişdir. Məktəblilərin saçlarmda kadmium və qurğuşun
səviyyələri ilə onların əqli inkişafı arasında asıhhq müəyyən
edilmişdir. Ağır metallardan olan qurğuşun ən çox yayılan toksiki
maddədir. Hava ilə gələn nikel, kadmium, beriUium və civə bəzi
rayonlarda ciddi təhlükə yaradır. Ən təhlükəlisi odur ki, bu
metalların orqanizmdə toplanması çirklənmə səviyyəsi ilə başlanır.
Hazuda atmosfer havasının çirklənməsi adamlarda böyük
həyəcan doğurmuşdur. Ona görə də inkişaf etmiş ölkələrin
əksəriyyəti havanı çirkləndirən əsas mənbələrin ləğv edilməsilə
məşğul olmağa başlanuşdır. Aparılan tədbirlər sayəsində, məsələn,
Londonun sakinləri artıq günəşi 70%-dən çox görürlər. Bu işdə
enerji qurğularının kömürdən neftə keçirilməsi kükürd turşusu
tullantısım xeyli azaltdı. Havanın çirklənməsilə mübarizə
sayəsində həyata keçirilən tədbirlər əhahnin sağlamlığımn
yaxşılaşmasına səbəb olmuşdur.
Şəhər sakinlərinin orqanizmi üçün kimyəvi maddələrin əlavə
mənbəyi kənd təsərrüfatı məhsullarıdu. Şəhər yaxın- hğında
yetişdirilən məhsullar gübrə və pestisidlərlə çirklənir.
105
tullanan çirkləndiriciləri aşağıdakı kateqoriyalar üzrə təsni-
fatlaşdırraaq olar:
1.
Üzvi çirkləndiriciiər: onların parçalanması üçün oksigen
tələb olunur (ilk növbədə məişət və sənaye tullantısı).
2.
Heyvan mənşəli məişət tullantılarında olan infeksiya
xəstəliklərinin qıcıqlandıncıları.
3.
Süni gübrələr.
4.
Sintetik üzvi maddələr (yuyucu vasitələr, pestisidlər və
digər sənaye-kimya maddələri)
5.
Qeyri-üzvi və mineral maddələr (metal duzlan, turşular,
bərk hissəciklər) ~ şaxtalardan və zavodlardan, nefttəmizləyici
müəssisələrdən və kənd təsərrüfatı yerlərindən suya düşən
maddələr.
6.
Radioaktiv filizlərin istehsalından, atom reaktorlarından,
sənaye
müəssisələrinin
axın
sularından,
elmi-tədqiqat
institutlarından və xəstəxana müəssisələrindən sulara gələn
radioaktiv maddələr.
Qeyd edilən çirkləndiricilərin qarışığından ibarət olan və iri
şəhərlərin çaylarma gələn tullantıların çoxu adamlarda tok- siki
zəhərlənmə hallarmın artmasına səbəb olmuşdur. Suların nitratlar,
qurğuşun, urokomla (epidemik Ur), ftorla çirklənməsi səbəbindən,
həmçinin digər xəstəliklərlə əlaqədar civə ilə zəhərlənən anaların
doğduğu uşaqların gələcəkdə əqli inkişafında gerilik müşahidə
olunurdu.
Müəyyən edilmişdir ki, orqanizmin mineral balansı bir sıra
somatik xəstəliklərin əmələ gəlməsində və ya xəbərdarhq
edilməsində müəyyən əhəmiyyət kəsb edərək, qəbul edilən suyun
və qidanın mineral tərkibilə sıx bağhdır ki, onlar da (su və qida)
konkret yerin həm təbii geokimyəvi xüsusiyyətləri, həm də
antropogen amillərilə şərtlənir. Jümyəvi tullantılar, suvuran
stansiyalarda suyun təmizlənmə metodları və yeyinti sənayesində
qida məhsuUanmn emal edilməsi suyun mineral- laşmasmı ya
artırır, ya da aşağı salır. İçməli suyun codluğu ilə ürək-damar
xəstəliyi arasında əksinə koorelyasiya mövcuddur. Yumşaq suda
böyük
olmayan həcmdə kalsium,
maqnezium, vanadium vardır ki,
bu da ürək-damar sisteminə müsbət təsir
107