gedir. Məs: Afrikada fillərin, Kalmıkiyada sayqaklann,
Qazaxıstanda ceyranların. Xəzərdə nərə balığının və s. məhvi buna
misal ola bilər.
Bunlar brakonyerlərin işidir. Onların bu hərəkəti ictimaiyyət
tərəfindən məzəmmət edilir, cinayət qanunvericiliyi üzrə izlənilir.
Hərçənd ki, brakonyerlərin fəaliyyəti öz miqyasına görə
«kiçik» olsa da onlarla müqayisədə müxtəlif nazirlik və idarələrin
vandalizmi daha qabanq üzə çıxır. Belə ki, onlar tarlalarda, meşə
və su hövzələrində yaşayan bütün canlıları zəhərləyir, balıqdan
ibarət «ölüm» karvammn Volqaya, Volqo- qraddan Xəzərə qədər
üzməsinə səbəb olurlar. Bütün balıqlar patoloji dəyişikliyə məruz
qalnuşlar.
Ona görə də bütün canlıların mühafizəsi, qorunub saxlanması
problem kimi ortaya çıxır. Bununla əlaqədar bitki və heyvanlar
aləminin qorunması qoruqçuluq işinin əsasını qoymuşdur.
Qoruqçuluq dövlət işidir, ümumxalq işidir, bugünkü və
gələcək nəsillər naminə təbii nemətlərin mühafizəsi və səmərəli
istifadəsinin uzunömurlu proqramıdır.
Qoruqların təşkilinə 1916-cı ildə başlanılmış, 1919-cu ildə
Astraxan qoruğu yaradılmış, 1920-ci ildə Cənubi Uralda qoruqluq
sahələri elan edilmişdir. 1921-ci ildə «Təbiətin bağ və park
abidələrinin mühafizəsi haqqında» dekret imzalanmışdır. 1925-ci
ildə Dövlət Təbiəti Mühafizə Komitəsi yaradıldı. Hazırda Rusiya
ərazisində 70 qoruq fəaüyyət göstərir ki, onlardan 15-i «biosfer
qoruqlan»dır. ABŞ-da qoruqların tutduğu ərazi 10, Fransa və
AFR-də 12, Kanadada isə 13%-dir.
Qoruqçuluq işi inkişaf etdikcə, qoruqlara bütün sahədə
heyvan və bitkilərin qiymətli növlərinin qorunma anban kimi deyil,
həmçinin təbii etalonlar kimi də baxırlar. Qoruq işi sahəsində
formalaşan görüşlər təbii proseslər haqqında elmi məlumatı verir.
Təbii biomüxtəlifliyin saxlanılmasına kömək göstərir.
Qoruqlar arasında biosfer qoruqlar xüsusi yer tutur.
Qoruq-insan tərəfindən dəyişilmiş ətraf landşaftlann təsirinə
120
məruz qalmayan geniş təbii sahələrin ciddi mühafizə edilən sahədir
- biosfer qoruqların ərazisində təbii mühitlərin komponentləri
balansında çoxəsrlik suksessiya və təkamül prosesləri baş verir.
Onlar aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir: a) re- zervatlar; b) təbiət
etalonlan; c) TMMQS təbii mühitin monitorinqinin qlobal
sistemdə monitorinq məntəqələri. YUNE- SKO-nun «insan və
biosfer» (MAB) proqramımn beynəlxalq şöbəsinə qoşulmuşdur.
Tamamilə aydındu* ki, bitki və heyvanlar aləminin
qorunması mənafeyi ölkənin məhsuldar qüvvələrinin inkişaf
qayğısı, iqtisadi artımın təbii potensialı. Yer kürəsinin genetik
fondunun
saxlanılması,
ətraf
mühitin
mühafizə
və
yaxşılaşdırılması, cəmiyyət və təbiət arasında münasibətlərin
ahəngdarlığı deməkdir.
Bu münasibətlə istehsalata, onun texniki səviyyəsi və
strukturuna ciddi nəzarət yetirilməsi, ölkə ərazisində istehsalat
obyektlərinin ekoloji cəhətdən əsaslandınhb yerləşdirilməsi həyata
keçirilməli, bir sözlə, təbiətdən istifadənin bütün sisteminin elmi
ifadə olunması vacibdir.
5.1.
«Bumeranq effekti»
Ekoloji bumeranq (»Bumeranq effekti») ekoloji qanunların
yarıtmaz uçotu ilə əlaqədar əmələ gələn mürəkkəb şəraitin qeyd
olunması üçün ifadədir.
Təbii sistemlər insan tərəfindən nə qədər çox pozularsa,
bumeranq effekti də o qədər qüvvətli olacaqdır. Bu effektə iki
formada təzahür edilir:
a)
kəskin təsiretmə - turşu yağışlar nəticəsində meşələrin
quruması, ozondağıdıcı maddələr təsirindən ionosferin nazik-
ləşməsi,
monokulturalarm
geniş
çoxalması
nəticəsində
orqanizmlərin (zərərvericilərin) kütləvi artımı və s;
b)
iqlimin tədricən antropogen dəyişilməsi tipli permanent,
xroniki proseslər, Le Şatelye-Braun prosesinin zəifləməsi, insan
tərəfindən bioraüxtəlifliyin aşağı salınması nəticəsində atomlarm
biogen miqrasiyası xarakterinin dəyişilməsi.
Bumeranq effektindən görünür ki, bəşəriyyətin dəyişdir
121
diyi təbiət insanların həyatına xüsusilə fəal surətdə təsir
göstərməyə başladı. Bu, təbiətin mühafizəsinə və insanı əhatə edən
həyat mühitinə diqqət yetirməyə məcbur etdi.
5.2.
Davamlı inkişaf konsepsiyası
Davamlı inkişaf bəşəriyyətin elə inkişafım nəzərdə tutur ki,
burada tələbatın təminatı gələcək nəslə zərər yetirmədən həyata
keçirilir.
Davamh inkişaf konsepsiyası bəşəriyyətin uzunmüddətli
tərəqqisinin ilkin şərti kimi nəzərdən keçirilir. Bəşəriyyət üçün
bütövlükdə bu konsepsiya ekoloji bilik və məlumatların geniş
maliyyə resurslarının qismən, məqsədyönlü keçməsini nəzərdə
tutur.
BMT-nin Ümumdünya konfransının tövsiyələrini yerinə
yetirərək, Rusiya prezidenti 06.02.94-cü ildə «Ətraf mühitin
mühafizəsi və davamlı inkişafımn təminatı sahəsində RF-nm
dövlət strategiyası haqqında» qərar imzaladı.
Qərarda RF dövlət ekoloji siyasətinin həyata keçirilməsinin 4
əsas istiqaməti qeyd edilir: ekoloji təhlükəsizliyin təminatı; yaşayış
mühitinin mühafizəsi; ekoloji cəhətdən əlverişsiz rayonlarda
pozulmuş ekosistemlərin sağlamlaş- dırılması (bərpası);
beynəlxalq və qlobal ekoloji problemlərin həllində iştirak.
1996-cı
ildə
RF
Prezidenti
(04.04.96)
«Rusiya
Federasiyasıma davamlı inkişafa keçid konsepsiyası haqqında»
qərar irnzaladı.
RF-nin davamlı inkişafa keçidin əsas istiqamətləri
aşağıdakılardır:
1)
davamh inkişafa keçid üçün hüquqi sistemin yaradılması;
2)
təsərrüfat
fəaliyyətinin
stimullaşdınima
sisteminin
işlənilməsi, onun ekoloji nəticələrinə məsuliyyət həddinin təyin
edilməsi, bu şəraitdə biosfer artıq resurslarm tədarükçüsü deyil,
həm də həyatın fundamentidir;
3)
ölkənin məhəlli və regional ekosistemlərinin təsərrüfat
tutumunun qiymətləndirilməsi;
122
Dostları ilə paylaş: |