4)
davamlı inkişaf ideyasımn təbliğinin effektli sisteminin
formalaşdırılması.
Qeyd edilən dəyişikliklərin əsasının yaradılmasında elm
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Roma klubu alimlərinin inkişaf haqqında yaratdığı
konseptual modelləri və medgöstəricilərin işində çap olunan
«Artım hədləri» bəşəriyyətin qlobal ekoloji böhran şəraitində
yaşadığını dərk etməyə imkan yaratdı, bu böhran isə artıq XXI
əsrin ortasında sivilizasiyanın kollapsına gətirib çıxara bilər.
Biosfer və bəşəriyyətin mənafeyini nəzərə alan yeni
konsepsiyanın axtarışına başlanıldı. Bu problem bir çox
tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmiş, Q.X.Brundtlendin məşhur
komissiyasının qarşısına BMT-nin tapşırığı ilə «qlobal
dəyişikliklər proqramı»nın hazırlanması vəzifəsi qoyulmuşdur. Bu
dəyişiklikləri komissiya «davamlı inkişafa» keçid adlandırdı.
Sonradan bu termin BMT-nin ətraf mühit və inkişafa dair II
konfransında təsbit edildi. Hətta ona daha konkret və proqram
şəklində «XXI əsr üçün gündəlik» adı verilməsinə cəhd göstərildi.
Qeyd edilən konsepsiya müasir cəmiyyətin bu və ya digər
sosial-iqtisadi sistemində inkişaf məqsədini bu günün tələbatını
ödəyən ətraf mühitin qabiliyyətinin gələcək həyat üçün
saxlanılmasında görür.
Rio-de Janeyroda keçirilən konfrans bütün hökumətləri
davamh inkişafın Milli strategiyasım qəbul etməyə çağırdı.
«Davamlı inkişaf strategiyasım» ekologiyada altı prinsip
əsasında həyata keçirmək olar: saxlamaq, razılaşmaq, prioritet,
təhlükəsizlik, uyğunluq, şüurlu kompromis.
Saxlanma prinsipi
- təsdiq edir ki, həyatı təmin edən və
məhsuldar mühit ən yüksək ümumbəşəri dəyərdir. Təbii
biogeosenozları
qorumaq
və
texnogen
landşaftların
formalaşmasını nəzarətdə saxlamaq mühüm amildir.
Razılaşma prinsipi.
Yer kürəsində təbii və texnogen amillərin
təsiri altında baş verən təkamül proseslərinin nəzərdən
keçirilməsini tələb edir. Texnogen fəaliyyətin həlli möhkəm əsasa,
təbii mühitin dəyişilməsinin inkişaf proqnozuna əsaslanma-
123
İldir, həm də zaman təkamülünün ümumi gedişilə ziddiyyətə yol
vermək olmaz.
Prioritet prinsipi - bu və ya digər regionun inkişaf
proqramının seçilməsi zamanı ayrı-ayrı sosial qrupların maksimal
gəlir qazanması mənafeyi üzərində biosfer maraqlara üstünlük
verir. Milli zənginliklərin uçot sistemi təbii resurslarm tam
dəyərini nəzərə almahdır. Təbii mühiti çirkləndirən və dağıdan hər
bir kəs haqq ödəmə növündə cərimə olunur, qanunla nəzərdə
tutulan normativ və hüquqi sənədlərə əsasən dağıtdığı ekosistemi
əvvəlki vəziyyətinə bərpa etməlidir.
Təhlükəsizlik prinsipi - insan həyata keçirdiyi apardığı hər bir
fəaliyyət dövründə ekoloji təhlükəsizliyin prioritetini müəyyən
edir. Hazırda Rusiyada iqtisadi problemlərlə yaranan qayğı ekoloji
təhlükəsizlik kimi birinci dərəcəli planı arxaya atır. Halbuki ölkədə
ekoloji təhlükəsizliklə əlaqədar yaranan şərait böhranlıdır.
Uyğunluq prinsipi ətraf mühitin kvazistasion şəraitində
təkamül inkişafımn bütün formaları uçotunun labüdlüyünü elan
edir və texnogenetik təsir nəticəsində ehni-əsaslandınlmış,
dəyişilmiş təbii mühitin təkamül sıçrayışının mümkünlüyünü qeyd
edir. Prinsipin işlənilməsi dərin nəzəri tədqiqi tələb edir.
Şüurlu kompromis prinsipi. İstehsahn texniki imkanlan ilə
əhalinin «həyat keyfiyyəti» arasında sərhədin axtarışım bir millət
hüdudundan kənara çıxaraq, çoxcəhətli, kompleksli və qarşılıqlı
əlaqəli səciyyə daşıyır. Cəmiyyətin artan tələbatı şəraitində və təbii
mühitin imkanları daxilində resursların təkrar istehsalı və ekoloji
təhlükəsizlik, komfort və estetik vəzifələrin yerinə yetirilməsi
mümkün deyildir. Bunu həyata keçirmək üçün istehsalatda
elmi-texniki işləmələrə və proqram vasitələrinə kapital qoyuluşu
nəzərdə tutulmahdu:.
Adları çəkilən prinsiplər «davamh inkişaf strategiyası»
konsepsiyasına əsaslanmaqla ekoloji problemlərin həllinin tə-
xirəsalınmazhğım və idarəedici həllin imkanlarmın ümumi is-
tiqamətliliyini müəyyən etməyə imkan verir. Bu mənada ekoloji
siyasətin iki strateji istiqamətini qeyd edə bilərik.
1. Təbiət və cəmiyyətin davamh təkamül inkişafım təmin
124
edən yaşayış mühitinin stabil, əlverişli parametrlərinin qorunması.
2. Sivilizasiya üçün pozitiv nəticələrə malik təbiət və
cəmiyyətin inkişafında təkamül sıçrayışlarının mümkünlüyü
məqsədilə şəraitin yaradılması.
Birinci istiqamət ekologiyada üstün mövqeyə malikdir və
bütün səylər Yer kürəsinin indiki geoloji mərhələsində təbii
şəraitin saxlanmasma yönəldilməlidir.
Təbii və texnogen proseslərin baş vermə mürəkkəbliyinin,
alınacaq nəticələr ekologiyamn «zərər vurma», əsas prinsipi
optimal həllin seçilməsi zamanı rəhbəredici rol oynamalıdır.
Rio-de-Janeyroda təsdiq edilmiş davamlı inkişaf konsepsiyası
artıq bir çox ölkələrdə - Niderlandda, İngiltərədə, Fransada, ABŞ
və digər ölkələrdə Milli layihələr həyata keçirilir. Bu layihələrin
həyata tətbiqi Yer kürəsi əhalisinin fira- vanlığmı təmin edə bilər.
Lakin bu strategiya iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin əhalisi
qısamüddətli fasilə ola bilər, lakin qlobal ekoloji böhrandan
çıxmaq üçün 30-40 il vaxt lazımdır.
5.3.
Azərbaycanın regionlarında tarazlı
inkişafın təmin olunmasında torpaq və su
ehtiyatlarmın səmərəli istifadə olunması
XX əsrin sonu XXI əsrin başlanğıcında təlatümlərlə üzləşən
dünyamızın xəritəsi yenidən biçildi, yer planetinin 6-da 1-ni təşkil
edən şər imperiyasının dağılması ilə ümumi mülkiyyət daha çox
xüsusi mülkiyyətlə əvəzləndi və bununla dünyanın iqtisadi
siyasətində köklü dəyişikliklər yarandı. Bu dəyişikliklərə
uyğunlaşmaq, ölkəmizin üzləşə biləcəyi fəlakətlərdən qaçmaq
üçün təbii sərvətlərdən, xüsusilə də torpaq və su ehtiyatlarından
düzgün
istifadə
edilməsinin
siyasi-iqtisadi
əsaslarım
formalaşdırmağa, insan amilinə yerində qiymət verməyə böyük
ehtiyac duyuldu. Dövrümüzün dünya səviyyəli siyasətçisi mərhum
H.Əliyev deyirdi: «Yer üzərindəki təbii sərvətlər, təbiət ilahi
tərəfindən yaradılıbdır. Ancaq torpağın, yerin, kürəvi əsrin
üzərində yüz illərlə qurulanlar insanların
125
Dostları ilə paylaş: |