Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
dəyişən və istehlak prosesindən kənarda olan şəraiti xarakterizə edən göstəricilər; ikinci qrupa istehsalın faktiki səviyyəsini və strukturunu xarkterizə edən göstəricilər daxildir. Birinci qrup göstəriciləri respublika iqtisadiyyatının sahə quruluşu, məhsuldar qüvvələrin yerləşməsi və inkişafı xüsusiyyətlərindən asılı olaraq
dəyişilir. İkinci
qrup göstəriciləri əhalinin özünün ailə tərkibindən, tələbatın quruluşundan və istehlak siferasında əhalinin bu və ya başqa əmtəəyə üstünlük verməsindən asıl olur. Müasir dövrdə əhalinin sosial müdafiəsinin obyektiv zəruriliyi bazar münasibətlərinə keçidin qanunauyğunluq larından irəli gəlir. Planlı iqtisadiyyat şəraitində əhalinin gəlirləri istelak büdcəsini təmin eclirdi və bir çox hallarda yığım üçün vəsait ayrılırdı. Az təminatlı əhali kateqori yalarının sosial müdafiəsi isə dövlətin sosial təminatı ilə həyata keçirilirdi. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində gəlirlərin forma laşması problemləri çoxdur. Gəlirlərin formalaşmasının həqiqi obyektiv mənbələri ilə subyektiv mənbələr arasında ziddiyət meydana çıxır. Əhalinin ayrı-avrı quruplarının gəlirləri arasında fərqlər bunun əsasında əmələ gəlir, sosial təbəqələşmə güclənir. Normal inkişaf
etmiş bazar
iqtisadiyyatı sistemi olan ölkələrdə dövlət bıı prosesi tənzimləyir. Qeyd etmək lazımdır ki, bizim respublikamızda da dövlət əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsi sahəsində xeyli işlər görmüşdür. Şəhərdə fəhlə və qulluqçuların gəlir mənbələrindən fərqli olaraq kənd əhalisinin məcmuu gəlirlərinin tərkib hissəsində əmək gəlirləri ilə yanaşı həm də şəxsi yardımçı təsərrüfatlardan əldə edilən gəlir, dövlət müavinətləri və digər mənbələrdən gələn gəlirlər də mühüm rol oynayır(2, səh43). Kənd istehsalçılarının təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin və sosial vəziyyətinin təhlili göstərir ki, dövlət dəstəklən məsi
həyata keçirməyən, xidmətlərə olan
ehtiyacı ödəməyən, gəlirləri artırmadan bu sahədə əsaslı dönüş və 158
inkişaf əldə etmək mümkün deyildir. Odur ki, aqrar böl mənin prespektiv inkişafı üçün üç mərhələdə - qısa, orta və uzunmüddətli proqramların hazırlanması vacib məsələ kimi qarşıda durur(l). Aqrar bölmədə iqtisadi islahatların dərinləşdirilməsi və yeni mülkiyyətçilərin yaranması, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, emal müəsisələrinin özəlləşdirilməsi və ya səhmdar cəmiyyətlərə çevrilməsi, müxtəlif aqroserviz müəsisələrinin yaradılması, istehsal, emal, satış və xidmət müəsisələri arasında istehsal - iqtisadi əlaqələrin formalaşması, idarəetmə sisteminin yeniləşməsi, daxili
bazarın qorunması, bang, maliyyə, kredit, vergi, qiymət, sığorta siyasətinin formalaşması, elmi-texniki təıəqi və qabaqcıl təcrübənin tətbiqinin genişləndirilməsi müxtəlif regionlarda xeyli iş yerlərinin açılması və məşğulluğun təmin
edilməsi respublikamızın dövlət büdcəsinin formalaşması əhalinin maddi rifah
halında mühüm
dəyişiklik baş versin(5, səh 79). Azərbaycan dövlətinin iqtisadi gücünü artırmağa, büdcə gəlirləri yüksəldikcə əsas məqsəd aztəminatlı əhali təbəqəsinin güzəranının yüksəldilməsinə yönəldilir. • •
Respublikamızda 2004-cü ildə UDM -nun artım tempi 10% təşkil etmişdir ki, bu artım 2005-ci ildə 14 % nəzərdə tutulmuşdur. Bunun da müqabilində 2004-cü ildə minimum əmək haqqı 100 min manat olduğu halda Respublika prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2005-ci ilin yanvar ayının 1-dən minimum əmək haqqının 125,5 min manata qaldırılacaqdır. Bu da əhalinin xeyli hissəsinin yaşayış səviyyəsinə öz müsbət təsirini göstərəcəkdir. 159
Ədəbiyyat: 1. «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramı», Respublika qəzeti, Xüsusi bııraxılıq, 13 fevral 2004. 2. Heydər Əliyev və dövlətin aqrar siyasəti. «Gənclik» 2003. 3. Həsənli M. - «Vergilər» Bakı, 1998. 4. Xankişiyev A.Ə. - «Bazar münasibətləri şəraitində dövlət büdcəsi və vergilər» Bakı, 1999. 5. Əliyev A.Ə., Qasımov Ə.Ş., Qasımov N.Ə.- «Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında islahatların rolu», Azərnəşr, Bakı, 1998.
Azərbaycan nefti daim iri dövlətlərin maraq dairəsində olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, orta əsrlərdən mühüm sənaye əhəmiyyəti olan bu təbii sərvət uğrunda əsrlər boyunca böyük imperiyalar arasında gərgin mübarizə getmişdir. Azərbaycan neftinə Rusiya, İngiltərə, Amerika Birləşmiş Ştatları, Almaniya kimi dövlətlər dünyanın nüfuz dairələrinə bölüşdürülməsi yolunda mühüm vasitə kimi göz dikmişlər. Hələ XIX əsrin sonlarında Çar Rusiyasının tərkibində olarkən Azərbaycan bu təbii sərvətinə görə bütün dünyada məşhur idi. Belə ki, 1891-ci ildə dünyada çıxarılan 22,5 milyon ton neftin 9,5 milyonu Amerika Birləşmiş Ştatlarının, 11,4 milyonu isə Rusiyanın payına düşürdü ki, bunun da 95%-ni Azərbaycan hasil etmişdir.1 1898-ci
ildə isə
Azərbaycanın, daha dəqiq desək Bakının dünya neft hasilatında birinci yer tutması ölkənin dünyanın iri neft 160
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|