Əgər diqqət etsək e.ə. II minilliyə aid bu tapıntı
eramızın II minilliyinin sonrlarına qədər istifadə etdiyimiz
milli geyimlərimizi ə eynilik daşıyır və bu sak geyimidir. 0
zaman cəsarətlə demək olar ki, Herodot, İosif
Flavi,
Ptolomey, Strabon kimi qədim tarixçilərin e.ə. I minilliyə aid
etdikləri sak etnosları onların yazdığı kimi deyil, e.ə.
II
minillikdə fəaliyyət göstərmişlər (F,R.)
Haqlı olaraq belə bir sual ortalığa çıxa bilər. Əgər
saklar e.ə II minillikdən Naxçıvan və qərb bölgəmiz İrəvan
ərazilərində eramızın XX əsrinə qədər yaşamışlarsa(4 min il),
50-dən yuxarı kənd adı, 3 mahal (Əlincək, Sisakan, Ağsaklı)
onların adını daşımışsa və bu ərazidə yüzlərlə marıq, kimmer,
şirak, kas, xəzər, kəııgər və s. türk etnosları ilə bağlı yer adları
mövcuddursa, bəs onda e.ə. VII əsrdə «Böyük Ermənistan»
olan dövlət34
harada
yaranmış və hansı xalqa məxsus
olmuşdur? Əgər, doğrudan da, bu belədirsə o zaman özlərini
«hayasa»
adlandıran xalq nəyə görə
adlarım dəyişib
«erməni» qoymuş, nəhayət nəyə görə onların ilk çarı Paruyr
türk idi, Skaordonun- Sakın oğlu idi və türk Midiya çarı
Varbak (Börü «qurd»-bak «bəy» -Bayqurd F.R.) tərəfindən
təyin olunmuşdur.35
Bu sualların sayını istənilən qədər artırmaq olar və
tədqiqatların tarixi faktların nəticələrindən gəldiyimiz qənaət
budur ki, adını ər «kişi», mən I şəxs əvəzliyndən götürmüş
«Ermənistan» dövləti olmuşsa da, bu türk dövləti idi,
buradakı mədəniyyət
abidələri də bu türk etnoslarına
mənsub idi. Ermənistanın e.ə. və sonra apardığı müharibələrə
gəldikdə isə bu xristianlaşmış- qriqorianlaşmış türklərlə başqa
dində qalmış və yaxud eyni dində olan türklərin tarixdə
qarşılaşdığımız Əmir Teymurla İldırım Bəyazid, Şah İsmayıla
Sultan Səlim və b. bu kimi fatehlik iddialı türklərin,
dövlətlərin biri-biri ilə vuruşmasından özgə bir şey deyildi.
Sak tayfalarına gəldikdə isə bu etnoslar Naxçıvan və
onun ətrafı bölgələrin yerli-avtoxton sakinləri olmaqla öz
mədəniyyət abidələrini elə bu torpaqda
yaşayaraq türk
dilində yaratmışlar.
240
Ə d ə b i y y a t :
1. R.Məmmədov. Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerki.Bakı,1977, s. 18-19
2. Флави Иосиф. Иудейские древности, СПб.1900, том 1,с.66
3. Литвинский Б.А. Древние кочевники «Крыши мира»,
Москва.,1972, с. 156
4. Hacıyev I.,Məmmdov Ş.
Naxçıvan və naxçıvanlılar. Bakı,
2001,s.10-12
5. Hacıyev İ, Amanoğlu Ə. Tarihdc və giınümüzde Nahçıvan.
Ankara-1998,s.6-l 1
6. Qeybullayev Q., Qarabağ (Etnik və siyasi tarixinə dair)
Bakı,1990,s.60-61
7. Bünyadov Z., Məmmədov H.İrəvan əyalətinin icmal dəftəri.
Bakı, 1996, s. 159
8. Yenə orada, s. 160-164
9. Bünyadov Z., H.Məmmədov. Naxçıvan sancağının müfəssəl
dəftəri. Bakı, 1997, s.36-38
10. Qeybullayev Q.Qədm türklər və Ermənistan. Bakı, 1992,s.66-73
11. Hacıyev Q. NDA.Bakı,2000, s. 18-19
12. Əliyeva S. NDA.Bakı, 2002, s.14
13. Долгих Б.О.Родовой и племенной состав народов Сибирии в
XVII век. Москва 1960, с.106
14. Şirəliyev M.Ş.Azərbaycan diolektologiyasının əsaslan. Bakı,
1968, s.46-54
15. Əhmədov T.Azərbaycan toponimikasının əsasları. Bakı, 1991,
s.279
lö.Seyidov M.Azərbaycan xalqının soykökiinü düşünərkən. Bakı,
1989, s.88
17. Kitbi-Dədə Qorqud.Bakı, 1962,s.20
18. Алиев И. История Мидии. Баку, 1960, с.94
19. Qeybullayev Q. Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən.
Bakı, 1994,s. 146-147
20. Axundov A. Ümumi dilçilik. Bakı, 1979,s.227
21. Əhmədov T. Göstərilən əsəri, s. 160-161
22. Qeybulllayev Q.Göstərilən II əsəri. s.80
23. Rəşiddədin F., Oğuznamə. Bak:ı, 1992, s. 13,64
24. Babayev A. Dilçiliyə giriş. Bakı, 1992, s.225
25. Rzayev F. NDA.Naxçıvan,2003, s. 9-11
26. Bünyadov Z., Məmmədov H. Göstərilən II əsər. s.35-48
241
27. Гейбуллаев Т. К этногенезе азербайджанцев. Баку, 1991, том I,
с.86-92
28. Yenə orada, s.94
29. Гейбуллаев Г. Топонимия Азербайджана. Баку,1986, с. 135
30. Qeybullayev Q.Göstərilən II əsəri, s. 109-129
31. Геродот. История. Москва. 1971,с.64
32. Трофимов Т.А. Приаральские саки. «Материалы хорезмской
экспедиции», вып. 6/12.том II, Москва., 1963,с.233
33. Кузмина Е.Н.Бронзовый
шлем
из
Самарканда.
Сов.
Археология. Москва., 1958, №4, с. 120-126
34. Məmmədov R. Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerkləri. Bakı,
1977.s.17-18
Ф
35. Капанцян Т.А. Хаяса- колыбель армян. Ереван, 1946, с. 163
36. Дьяконов И.М. Предыстория армянского народа. Ереван, 1968,
с. 235-240
K Ə M ALƏ İSM A YJLLI
A M E A Naxçıvan Bölməsi
•
•
incəsənət, Dil və Ədəbiyyat institutu
NAXÇIVAN TOPONİMLƏRİNİN TƏDQİQİ
TARİXİNDƏN
Toponimika yunan dilində «topos» - yer, məskən,
«onim» - ad sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib, coğrafi
adları öyrənən elm sahəsidir.
Toponimlərdə incə, tarixi və milli xüsusiyyətlər
özlərini göstərir. Hər bir tarixi dövrdə toponimlər millilik,
tarixilik və müasirlik prinsipləri əsasında təşəkkül tapmışdır.
Çünki həı* bir toponim istər dilçilik, istərsə də toponimik
vahid kimi onu yaradan xalqın milli təfəkkürü, dünyagörüşü,
mənəvi zövqü, tarixi və mədəni inkişaf səviyyəsi ilə yaxından
bağlıdır. Elə xalqın mədəniyyətinin ilkin xüsusiyyətləri də
özünü xüsusi adlarda biruzə verir. Bu mənada toponimlər
xalqımızın qədim mədəni səviyyəsini göstərən ilk ictimai
nişanədir, xalqın tarixi yaradıcılığının məhsulu və canlı tarixi
əsərdir. Hər bir toponim xalqın milli ünvanıdır.
242
Dostları ilə paylaş: |