Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan və maşının qarşılıqlı fəaliyyəti
- Texnikanın demonizminə, məkrliliyinə
- İqtisadi münasibətlər və iqtisadi maraqların
- Mülkiyyətin əsası insanın özüdür, onun mənəvi aləmidir.
istehsal edə biləcəyini istehsal etməməli, edə biləcəyi işləri etməməlidir, yeni texniki imkanlar ciddi şəkkildə öyrənilməlidir. Kompüter kimi əmək aləti yaradan insan özünün intellektual - məlumat oxşarım yaratmışdır; kompüter sistemi, ilk növbədə, əmək alətidir. İnsan fəal şəkildə ona təsir edir, onunla qarşılıqlı təsirdə onun imkanlarından bəhrələnir, onu təkmilləşdirir. Bu gün müasir kompüter yalnız alət deyildir: tam şəkildə olmasa da o fikir fəaliyyətinin fəaliyyət göstərən oxşarıdır. Yaxın gələcəkdə insanın kompüterlə qarşılıqlı fəaliyyəti kibernetikanın, psixologiyanın və digər xüsusi fənlərin problemindən çıxaraq qlobal bəşəri xarakter kəsb edə bilər. İnsan və maşının qarşılıqlı fəaliyyəti - düşünən, hiss edən, iradə və şüura malik olan varlığın cansız, qeyri- bioloji qurğu ilə qarşılıqlı fəaliyyətidir. İnsan müəyyən səbəbləri əldə əsas tutaraq fəaliyyət predmetini dərk edir, məqsədlər həyata keçirir, ona nail olmaq üçün vasitələr axtarır, həmin əmək vasitələrinin özünəməxsusluğunu öz fəaliyyətində nəzərə alır, bunlardan istifadə edərək lazımi nəticələr qazanır. Maşın isə hər hansı vəzifəni yerinə yetirməyi özü düşünə bilmir və yalnız insanın köməyi ilə nəyə isə nail olur. Maşının məqsədi ona kənardan diqtə olunur - onu idarə edən onu istiqamətləndirir, maşın insana möhtacdır.
maraqlı olarda. Demonizm - şər başlanğıcın simvoludur. Texnikanın demonizmindən söhbət gedəndə onun istifadəsinin insan, cəmiyyət və bütün bəşəriyyət üçün gözlənilməz dərin nəticələri, onun təbiətə öldürücü təsiri nəzərdə tutulur. K.Yaspersin fikrincə, lap əvvəllərdən ağıllı adamlar texniki aləmin dəhşətlərindən qorxurdular.
onlar bu qorxunu tam dərk etməsələr də onun gətirdiyi dəhşətləri intuitiv olaraq hiss edirdilər. Texniki tərəqqi, əməyin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması nəticədə insanları maşının bir hissəsinə çevirir, insan tərəfindən yaradılan texnika bütün əmək fəaliyyətini yenidən dəyişdirmək gedişində həm də insanın özünü dəyişdirir; insanın təfəkkürü, onun qəlbi “texnikləşir”,- Buna görə də, Yaspersin fikrincə, texnikanın sonsuz faydası olmaqla yanaşı, həm də sonsuz dərəcədə təhlükəlidir: texnika cəlbedici qüvvəyə çevrilmişdir. İnsan heç vaxt bu qədər yaradıcı texniki imkanlar və bu qədər dağıdıcı vasitələrə malik olmamışdır. Ümid etmək olarmı ki, texnika ilə bağlı bəlalarımız nə vaxtsa insanın hakimiyyətinə tabe olacaqdır. Bu sual dərindən düşünən hər bir adamı narahat edir. Çox vaxt adama qəmginlik gətirən cavablar eşidirik: texnikanın iblisliyini idarə etmək mümkün deyildir. İxtiraların artması, texniki vasitələrin təkmilləşməsi, adamların bütün varlığı ilə yaradıcılıq prosesinə daxil olması həm də bazarın iqtisadi təlabatı ilə bağlıdır. Hamı özü haqqında düşünür, bütövlükdə isə həyat bizi fəlakətə sürəkləyir. Yaspersin sözlərinə görə, insanın sonrakı taleyi onun özünü tabe etdiyi texniki inkişafın nəticələri və onun insan həyatına təsiri üsulundan asılıdır. İqtisadi münasibətlər və iqtisadi maraqların daha yaşı dərk olunması üçün mülkiyyət məsələsinə və şəxsiyyətin özünü təsdiqində onun rolu məsələsinə mühazirədə yer ayırmaq məqsədəuyğundur. Mülkiyyət problemi cəmiyyət həyatının iqtisadi sahəsinin dərk olunmasının açarıdır. Tarixçilər öz diqqətlərini, ilk növbədə, mülkiyyəti ifadə edən üsul və formalara yönəldirlər. Onlar mülkiyyət hadisəsinin mürəkkəb və 226 dəyişkən olduğunu, onun növlərinin çox rəngarəng olduğunu, onun təzahür formalarının tarixən dəyişkənliyini göstərirlər. Ancaq tarixi şərh mülkiyyət ideyasını ümumiləşdirmir və onun məzmun mahiyyətini tam aydınlaşdırmır. Hüquqşünaslar mülkiyyəti öyrənərkən qanunverici aktları mülkiyyət hesab olunan, mövcud hüquqi sənədlərlə təsbit olunmuş qaydalara uyğun olaraq ona yanaşırlar. Ancaq fəlsəfə mülkiyyət fenomeninin lap dərinliyinə daxil olmağa, onu ən ümumi varlıq kimi anlamağa, yəni mülkiyyət ideyasını, onun təbiətini dərk etməyə cəhd edir. Nəyə isə mülkiyyət kimi yiyələnmək mülkiyyət subyektinin malik olduğu ilə fiziki əlaqəsidir. Ancaq mülkiyyət heç də mütləq “əldə olan şey” deyildir. Bu, ilk növbədə, şeylərə malik olmaqdır, həm də şey özü, tutaq ki, avtomobil oğurlana bilər, yəni sahibinin əlində olmaya da ola bilər, ancaq hüquqi baxımdan bu ona məxsusdur. Başqa sözlə desək, mülkiyyət hüquqdur, yəni cəmiyyətdə mövcud olan hüquqi normalarla müəyyən şəxsin mülkiyyətə sahiblik etmək, onu idarə etmək və kənar şəxslərdən qorumaq hüququdur. Nəyinsə mənim olması haqqında düşünməyim və ona sahib olmaq arzularım hələlik onun mənim mülkiyyətim kimi qəbul olunması üçün kifayət deyildir. Bunu üçün hər bir dövlətdə yaradılan qanunlar var və bu qanunlar mülkiyyət hüququnu və onun xarakterik cəhətlərini müəyyənləşdirir. Beləliklə, mülkiyyət - bu və ya başqa bir birliyin, cəmiyyətin (ailəyə, auksioner cəmiyyətə və s.) tərkibinə daxil olan insanların qanuni yolla qazandığı nemətlərə malik olmaq, istifadə etmək və idarə etmək hüququdur. Mülkiyyətin əsası insanın özüdür, onun mənəvi aləmidir. Biz “özümüzü özümünkündən” dəqiq 227 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|