Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Mənim” və “sənin” ideyası
- Adamların iqtisadi marağı
o, şəxsiyyətin fiziki və mənəvi gücünü reallaşdırmasına kömək edir. Xüsusi mülkiyyət və bazar münasibətləri adamların mülk, əmlak sərbəstliyi verir, şəxsi təşəbbüskarlığı artırır, öz fəaliyyətini tənzimləyir və təkmilləşdirir, məsuliyyət hissi oyadır. Xüsusi mülkiyyət hüquqi şüuru möhkəmləndirir, qanuna tabe olmaq mədəniyyəti yaradır. Şəxsiyyətin real varlığı onun mülkiyyətində təzahür edir. Xüsusi mülkiyyəti rədd edənlər şəxsi başlanğıcı boğur və hətta təhqir edir, şəxsiyyətdə olan
müstəqilliyi, öz
yaradıcılığını dəyərləndirməyi, onun axtarış qabiliyyətini və risk etməsini heçə endirir. Bununla da iqtisadi, cəmiyyət və dövlət maraqlarına xələl gətirir. Vaxtilə bolşeviklərin xüsusi mülkiyyəti ləğv etməsinin səhv olduğunu zaman sübut etmişdir. “Mənim” və “sənin” ideyası, yəni xüsusi mülkiyyət tarixin müəyyən inkişafından sonra yaranmışdır. Mülkiyyətlə bağlı söhbətdə bərabərlik kimi “incə” məsələyə də toxunmaq vacibdir. Məlumdur ki, insanların təbiətən bərabərliyi mövcud olmamışdır. Deməli, elə çıxır ki, mülkiyyət bərabərliyindən də danışmaq olmaz. Vaxtilə mülkiyyət üzərində bərabərlik yaratmağa göstərilən cəhd müəyyən vaxtdan sonra pozuldu. İnsanlar yalnız qanun qarşısında bərabərdirlər. Hegel yazırdı ki, mülkiyyət bərabərliyini ədalətin təntənəsi kimi təqdim etmək düzgün deyildir, ədalətli odur ki, hər kəsin mülki^/yəti olsun. Burada Hegel xüsusi mülkiyyəti nəzərdə tuturdu. Axı həqiqi ədalət prinsipi “hamıya eyni cür” yox, “hər kəsə” layiq olduğunu nəzərdə tutur. Bu aydındır, belə ki, hər bir adam, hər bir ailə bütün münasibətlərdə nadirdir. Xüsusi mülkiyyət özünün irsən keçməsini nəzərdə tutur. Bir çoxları xüsusi mülkiyyətə bütün bəlaların səbəbi kimi yanaşaraq onun ləğv olunmasına çalışmışlar. Axı məhz bu
mülkiyyət formasının da insanlara firavanlıq və xoşbəxtlik gətirəcəyini heç bir iqtisadçı təsdiq etməmişdi. Heç kəs onun xalqın fıravanlığmın yeganə ağıllı və iqtisadi cəhətdən məhsuldar olduğunu əsaslandırmamışdı. Bizim bütün iqtisadi və hüquqi problemlərimizin (həm də siyasi) kökü mülkiyyətin xarakteri ilə bağlıdır. Uzun müddət ərzində bizdə yeganə mülkiyyət fomıası - dövlət mülkiyyəti olmuş və bəyan edilmişdir ki, mülkiyyət xalqa məxsusdur. Bu o deməkdir ki, hər şey heç kimindir: həm mülkiyyətə, həm də əməyə müvafiq münasibət də buradan yaranmışdır. İndi isə bizdə başqa vəziyyətdir: düşünürəm ki, əgər hər şeyin və hər yerdə sahibi tapılarsa onda iqtisadiyyatımız çiçəklənmə dövrünə qədəm qoyacaqdır. Maraqlıdır, yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə fəhlə, mühəndis, menecer müəssisənin mülkiyyətçisi olmağa can atmır. İşçilər istehsal vasitələrindən, hazır məhsuldan uzaqlaşdırılmayıb ki? - bu sual heç kəsi narahat etmir: hər kəs öz maddi təminatının ölçüsü haqqında düşünür, onun müəssisənin sahibi olması və ya orada muzdlu işçi olması şəraitdən, təsadüfdən, fərasətdən asılıdır. İnsanın insan tərəfindən istismarına gəldikdə isə biz dəfələrlə əyani şəkildə görmüşük ki, dövlət bəzən istənilən kapitalistdən də qəddarcasına adamları istismar edir. Tarixin acı təcrübəsi sübut etmişdir ki, ictimai mülkiyyəti bütləşdirmək heç də istənilən nətieələri verməmişdir. Cəmiyyətin iqtisadi həyatında adamlar arasında
münasibətlərin təkminliyindən yalnız istehsal üsulunun inkişafı deyil, həm də cəmiyyətdə ictimai tarazlıq, cəmiyyətin sabitliyi asılıdır. İctimai ədalətin problemlərinin həlli birbaşa onun məzmunu ilə bağlıdır; bu vaxt
hər bir adam və ictimai qrup öz fəaliyyətlərinin ictimai faydalığmdan, onun başqa adamlar, cəmiyyət, dövlət üçün, xüsusilə də onlar öz maraqlarını reallaşdırması onun zəruriliyindən asılı olaraq müxtəlif ictimai dəyərlərdən istifadə etmək imkanı qazanır. Adamların iqtisadi maraqları onların iqtisadi münasibətlərinin bilavasitə təzahüm kimi çıxış edir. Belə ki, sahibkarın və muzdlu işçinin iqtisadi maraqları onların aşağıdakı iqtisadi münasibətlər sistemində birbaşa yerləri ilə müəyyən olunur. Onlardan birinin marağı maksimal gəlir əldə etmək, digəri isə öz iş qüvvəsini baha satmaq və bununla daha çox qazanmaq imkanı əldə etməkdir. Kəndlinin iqtisadi marağı - istər fermer olsun, istərsə də kəndli təsərrüfatının üzvü olsun da - mövcud iqtisadi münasibətlər sistemində onun yeri ilə müəyyən olunur. Bu həm də qulluqçulara - müəllimlərə, alimlərə, həkimlərə, mədəniyyət müəssisələrində çalışanlara və s. aiddir. Onların iqtisadi maraqlarının məzmunu və istiqaməti mövcud iqtisadi münasibətlərin məzmunu və həmin münasibətlər sistemində onların yeri ilə müəyyən olunur. Adamların iqtisadi marağı onların
istehsal fəaliyyətlərinin oyadıcı gücü kimi çıxış edir. Bu fəaliyyət prosesində onların təlabatları ilə sıx bağlı olan, ancaq həm də onlardan fərqlənən öz maraqlarını reallaşdırmağa cəhd edirlər. Bir daha xatırlatmaq yerinə düşərdi ki, adamların təlabatı onların həyat fəaliyyətinin şəraitini qoruyan obyektiv zərurət kimi təzahür edir. Onlan yeməyə, geyimə, mənzilə və s. olan tələbatları belədir. Onların mənəvi və digər tələbatları haqqında bunları demək olar. Tələbatın yerinə yetirilməsi yolları və üsulu da maraqlarda öz əksini tapır. Belə ki, sahibkarın iqtisadi marağının əsasını təşkil edən gəlir əldə etməyə marağı onun şəxsi 233 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|