Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qiymət haqqında
- Kapitalın mahiyyəti
- İqtisadiyyatın idarə olunmasında dövlət siyasəti
vasitəsi ilə qarşılıqlı mübadiləyə getdilər. Pul - ticarətin ümumi qəbul olunmuş vasitəsidir. Pulu xüsusi nişan kimi müəyyən etmək olar, dövlət bu nişanı hüquqi norma formasında vurur və bu nişana qanuni hakimiyyət verir, mal mübadiləsində hamı tərəfindən qəbul olunan vasitəyə çevirir. Pul nişan olduğundan, malın dəyərini ifadə etdiyindən onun möhkəm olması vacibdir, dövriyyədə olarkən sıradan çıxmamaq üçün o keyfiyyətli olmalı,
çoxlu xırda hissələrə bölünməlidir. Onun
hazırlanmasında bahalı materiallardan (qızıl, gümüş) istifadə olunur. Pul malın dəyər nişanı olduğundan kağız da pulun dəyər nişanı kimi çıxış edir. Əgər bu nişan keyfıyyətlidirsə onu tam əvəz edə bilər. Əlbəttə real və şərti-ideal, nişan xırda pulları, qəpikləri var. Hər bir qəpiyin dövlətin müəyyən etdiyi dəyəri var: pul malın nişanının məğzidir. Pulun yalnız dolayısı, bilavasitə dəyəri var: axı onun özündən istifadə etmək və nəyə görəsə ondan istifadə etmək olmaz. Bununla yanaşı pul bütün şeylər arasında ən çox işlənəndir. Puldan istifadə alqı-satqı vaxtı həyata keçirilir. Pula tələbatın məğzi ondadır ki, o mübadilə vasitəsidir. Nəticədə pul adamların əməyinin nəticələrinin qarşılıqlı mübadiləsinin ən ümumi vasitəsinin məğzidir. İqtisadçıların fikrincə, pul xüsusi növ maldır, dəyər ölçüsü funksiyası yerinə yetirir, dövriyyə vasitəsidir, xəzinə yaratmaq, toplamaq, ödəmək vasitəsidir. Hegel yazırdı ki, mənim ona görə pulum var ki, mən bunu istəyirəm və bu istəyimi özümdən kənarlaşdıra da bilərəm. Əlbəttə heç kəsə zorla pul vermək olmaz, bunun üçün pulu həmin adamın istəməsi vacibdir. Pul özlÜ 5 dində heç nədir, qorxulu gücə malikdir: o, özündə yalnız iqtisadi deyil, həm də dərin əxlaqi - psixoloji, mifık-sehrli gücü birləşdirir: bəzən pul adamı dəyişdirir, cəmiyyətdə yanlış
olaraq insana puluna görə qiymət verirlər. Pul, Marksa görə, sadiqliyi satqınlığa, məhəbbəti nifrətə, nifrəti məhəbbətə, xeyirxahlığı qüsura, qulu ağaya, ağanı qula, dəlini ağıllıya, müdriki divanəyə və s. çevirə bilir. Cəmiyyətdə pula olan münasibətləri və pulun bu gün yersiz olaraq ictimai həyatda hökmranlıq etməsinə münasibət bildirmək üçün əlavə məşğələ dərsi təyin etmək yaxşı olardı.
A.Smitə görə, dəyərin iki mənası var: bəzən o hər hansı predmetin faydahlığmı bildirir, bəzən isə başqa nemətlərlə müqayisədə öz alıcılıq gücünü göstərir və bu da onun göstəricisidir. Birincini istehlak dəyəri, ikincini isə mübadilə vahidi adlandırmaq olar. Böyük istehlak dəyəri olan şeylərin çox vaxt mübadilə dəyəri az və ya heç olmur, az istehlak dəyəri olur və ya çox ucuzdur. Məsələn, su və hava çox faydalıdır, onsuz həyat mümkün deyildir, ancaq adi şəraitdə onların əvəzinə heç nə almaq olmaz. Qızıl isə o qədər faydalı olmasa da o bir çox həyat üçün zəruri olan nemətlərə dəyişdirilə bilər. Smit belə hesab edirdi ki, sadə mal istehsalında dəyərin yeganə yaradıcısı əməkdir: məhz o malın qiymət ölçüsünü müəyyən edir. Lakin mal-pul münasibətinin inkişafı ilə dəyərin yaradılması prosesi mürəkkəbləşir: qiymətin təşkilinə digər amillər də daxil olur. Fransız iqtisadçısı J.Seyanm ideyasına görə, dəyər üç amilin: əmək, torpaq və kapitalın birləşməsi və qarşılıqlı fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Müasir iqtisadçılar digər əsaslı amilləri də - sahibkar istedadı və elmin nailiyyətlərini də qeyd edirlər. Hələ vaxtilə İ.Kant pulun, qiymət və dəyərin təbiətini təhlil edərkən bacarıq deyilən amilə diqqət yetirmiş, bunu əməyə, sahibkarlıq fərasətinə və intellektə aid etmişdir.
Bütövlükdə Kant dəyərin əmək nəzəriyyəsinə tərəfdar olmuşdur və belə hesab edirdi ki, müxtəlif keyfiyyətli əmək fərqli dəyərləndirilməlidir. Marksa görə, mal istehsal etmək üçün lazımı qədər əmək sərf etmək lazımdır və söhbət, sadəcə olaraq, əməkdən yox, ictimai əməkdən gedir. Öz şəxsi təlabatı üçün predmet istehsal edən insan bunu ona görə edir ki, ondan istifadə etsin.
tələbələrin nəzərinə çatdmnaq vacibdir. Kapitalı təsərrüfat ehtiyatı kimi, cəmiyyətin zənginliyi kimi müəyyən etmək olar. Xalqın əlində olan pul yığımı onun var-dövləti - maliyyə kapitalıdır. Kapital nə qədər çox olarsa müəssisəni genişləndirmək imkanı bir o qədər çox olur və bir 0 qədər az gəlirlə sahibkar kifayətlənir, bu da kapitalın çoxalmasına xidmət edir. Böyük kapitalın subyekti qumar oyununda olduğu kimi həmişə risk edir. Axı böyük risk olmadan böyük uğura da yol yoxdur. İqtisadiyyatın idarə olunmasında dövlət siyasəti cəmiyyətin iqtisadi həyatında vacib rol oynadığından bu məsələyə də mühazirədə vaxt ayırmaq məqsədəuyğundur. Cəmiyyətin təsərrüfat həyatı çox mürəkkəbdir, ona görə də dövlət bu sahədə bütün işləri “özbaşına” buraxa bilməz. Bir çoxları dövlətin iqtisadiyyatın işlərinə qarışmasının əleyhinədir, onların fikrincə bazar mexanizmi özünü tənzimləyə bilir, təklif və tələb arasında yaranan pozğunluğu nizama salır. Bu ideyanı A.Smitdən sonra M.Fridman müdafiə etmişdir. Monetarizm (pul haqqında elm) prinsipinin tərəfdarı olan Fridmana görə, pul-kredit alətlərinin köməyi ilə iqtisadiyyatı tənzimləmək mümkündür. İngilis iqtisadçısı C.Keyns və onun ardıcılları isə iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsini müdafiə etmişlər. Bu gün hansı səviyyədə iqtisadçı olmasından asılı olmayaraq. 251 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|