Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müxtəlif ictimai qrupların, ayn-ayrı şəxslərin və dövlətin obyektiv iqtisadi maraqlarının dərk olunması
- İqtisadi proseslərə şüurlu təsir
logiyası onların iqtisadi şüunmun mühüm təzahürü kimi çıxış edir.
Bu və ya digər hadisələrə münasibət və cəmiyyətin iqtisadi həyatı həm də iqtisadi nəzəriyyələrlə ifadə olunur. Buna görə də o hüquq və əxlaq nəzəriyyələri kimi, eyni zamanda siyasi nəzəriyyələr kimi ideoloji istiqamət kəsb edir. İnsanların iqtisadi fəaliyyətinin və iqtisadi münasibətlərin məzmun və struktuıunu yaradan iqtisadi şüurun strukturu belədir. İqtisadi şüurun yuxarıda sadalanan bütün ünsürləri öz aralarında qarşılıqlı fəaliyyətdə olub bütöv hadisəni yaradırlar. İqtisadi şüurun əhəmiyyəti daima artır, çünki adamların müxtəlif iqtisadi hadisələrə və proseslərə şüurlu təsirinin zəruriliyi artır. Ən vacib problemlərdən biri insanların öz obyektiv iqtisadi maraqlarını dərk etməlidir. Onları dərk etmək mövcud iqtisadi münasibətlər sistemində onların təlabatmm və özlərini dərk etmələrinin ödənilməsinin optimal yolu və üsullarını dərk etmək deməkdir. Bu o deməkdir ki, bu və ya digər subyekt, əgər hətta əvvəllər bunu dərk etməyibsə belə nəyin onun marağına uyğun gəldiyini başa düşür. Hər hansı subyektin digər subyektə obyektiv iqtisadi münasibətlər anı kimi təzahür edən öz obyektiv mövcud olan iqtisadi maraqlarını dərk olunması öz istehsal- iqtisadi fəaliyyət təcrübəsindən irəli gələn adi iqtisadi şüur səviyyəsində, eyni zamanda nəzəriyyə səviyyəsində ola bilər. Digər subyektlərin maraqlarının dərk olunması haqqında da bunları demək olar. Müxtəlif növ iqtisadi təlimlər bu və ya digər siniflərin və ictimai qrupların iqtisadi maraqlarının nəzəri ifadəsi kimi çıxış edir. Obyektiv iqtisadi maraqların dərk olunmasının nəticəsi adamların fəaliyyətinin, onların arzularının, səylərinin və bu və ya digər fəaliyyətə olan subyektiv maraqlarının
müəyyən səbəblərinin yaranmasıdır. İnsanın və ya sosial qrupların bu subyektiv marağı onların fərdi və ya qrup şüurunda onların obyektiv iqtisadi maraqlarının bu və ya digər şəkildə tam təzələnməsi kimi çıxış edir. Belə ki, adamların öz istehsal fəaliyyətlərini yüksəltməyə subyektiv maraqları onların obyektiv iqtisadi maraqlarım əks etdirir, bu da mövcud sistemdə əmək haqqı əsasında qurulur. Bununla yanaşı mövcud subyektiv maddi maraq yalnız öz formasına görə subyektivdir, belə ki, subyektin daxili aləmi anı kimi, onun şüuru kimi təzahür edir. Məzmunca isə o obyektivdir, belə ki, o, obyektiv iqtisadi reallıqda mövcud olan nə varsa onu əks etdirir. Adamların müvafiq obyektiv, iqtisadi maraqlarının nə dərəcədə düzgün əks olunmasından asılı olaraq həqiqi və yalan şüurlu iqtisadi maraqdan da danışmaq lazımdır. Həqiqi maraq bu və ya digər dərəcədə onu əks etdirir, yəni ona müvafiqdir. Həqiqi marağı əldə əsas tutaraq subyekt öz iqtisadi maraqlarına müvafiq olanlara uyğun fəaliyyət göstərir. Subyektin yalan marağı onun obyektiv iqtisadi maraqlarına uyğun gəlmir, onu təhrif olunmuş şəkildə əks etdirir. Ondan çıxış edən subyekt öz həqiqi maraqlarının ziddiyyətinə fəaliyyət göstərir və çıxılmaz vəziyyətə düşür. Onun öz həqiqi iqtisadi marağını anlayana qədər hər şeyi yenidən başlamaq lazım gəlir. Onları dərk etmək- mövcud iqtisadi münasibətlərin inkişaf məzmununu və meylini başa düşmək və bu sistemdə öz yerini müəyyən etmək deməkdir. Bu vaxt hər hansı subyektin şüuru iqtisadi marağı həqiqi olacaqdır, belə ki, o, mövcud iqtisadi maraqları obyektiv və düzgün əks etdirəcəkdir.
onların nəzərə alınması adamların iqtisadi proseslərə 244 şüurlu, o cümlədən elmi təsirinin mərkəzi həlqəsidir. İqtisadi proseslər, əlbəttə deyilən maraqların dərk olunması və nəzərə alınması ilə bitmir. O, ietimai istehsalın inkişafındakı bütün obyektiv və subyektiv amillərin, onun inkişaf qanunlarının nəzərə alınması deməkdir və adamların marağı naminə istehsalın iqtisadi effektliyini yüksəltmək üçün bütün imkanlardan maksimum istifadəyə istiqamətlənmişdir. Çox güman ki, ayrı- ayrı adamların və ictimai qrupların maraqları eyni olmur və deyildiyi kimi onların iqtisadi münasibətlər sistemindəki yerləri ilə müəyyən olunur. Onlar çox vaxt bir-birinə zidd olur. Ona görə də müxtəlif siniflərin, digər ictimai qrupların, millət, istehsal kollektivlərinin, şəxsiyyət və cəmiyyətin maraqlarının uyğunlaşdırılması problemi mövcuddur. Müasir Azərbaycanın timsalında bu daha qabarıq özünü göstərir. Sahibkarların, fəhlələrin, kəndlilərin, ziyalıların müxtəlif qruplarının iqtisadi maraqları eyni deyildir və bu və ya digər səviyyədə bir- birinə ziddir. Cəmiyyətin sonrakı təbəqələşməsi onların maraqlarının, o cümlədən iqtisadi maraqlarının ziddiyyətliyini daha da kəskinləşdirir. Buna görə də mövcud ziddiyyətləri aradan qaldırmaq və müxtəlif subyektlərin maraqlarının harmonik uyğunlaşdırılması üçün şərait yaradılması daha çox aktuallaşır. Vaxtilə O. Kont təsdiq edirdi ki, siyasətçilərin müdrikliyi müxtəlif ictimai qrupların maraqlarını harmonik uyğunlaşdırmaq bacarı- ğmdadır, çünki cəmiyyətdəki sabitlik və onun inkişafı məhz bundan asılıdır. Bunu həm də adamların iqtisadi maraqlarına aid etmək olar, onun həyata keçirilməsi üçün gündəlik iş tələb olunur. İqtisadi proseslərə şüurlu təsir səmərəliliyin təzahürüdür, yəni cəmiyyətin iqtisadi həyatında intellektual 245 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|