Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlətin “Görünməz əli və uzaqgörən, iti gözünə”
- Bazar təsərrüfatı
başlanğıcdır. İndiki vaxtda elmi səmərəliliyin rolu artır, yəni iqtisadi proseslərə elmə söykənən ağıllı təsir güclənir. Ancaq bu o demək deyildir ki, psixoloji amillərin onlara təsiri inkar olunur.
iqtisadi proseslərə səmərəli təsirdə böyük rol dövlətə məxsusdur; onun imkanları hakimiyyətin nə dərəcədə güclü olması ilə bağlıdır. Söhbət dövlət tərəfindən cəmiyyətin iqtisadi həyatının hərtərəfli nizama salınmasından yox, ilk növbədə ictimai istehsalın uğurlu inkişafı üçün zəruri şəraitin yaradılması haqqında gedir. Bu şəraitə müasir elmi-texniki tərəqqinin nəticələrinin istehsalata tətbiq
olunması iqtisadiyyatın sahələri arasında zəruri mütənasiblik yaradılmasını, o cümlədən onun strukturunun yenidən qurulması əsasında bu mütənasibliyin yaradılmasını, iqtisadiyyatın inkişafında qabaqcıl sahələrin ayrılmasını, effektli vergi siyasətini, iqtisadiyyatın fəaliyyət göstərməsində maliyyə mexanizminin təkmilləşdirilməsini və s. aid etmək olar. Dövlət bu şəraitin yaradılmasında böyük rol oynaya bilər, buna onun yeritdiyi uğurlu siyasət kömək edə bilər. İqtisadiyyatın inkişafının dövlət nizama salınması haqqında D.Keyncin təlimi bir sıra kapitalist ölkələrində, o cümlədən ABŞ-da uğurla tətbiq olunmuşdur. Müxtəlif ölkələrdə onun tərəfdarları xeyli çoxdur. Bu sahədə Azərbaycan hökuməti də özünü göstərməlidir.
də nəzər salmaq istərdim. İlk əvvəl bazar münasibətlərinin mahiyyətinə və ictimai mənasına diqqət yetirmək. Bazar - çox qəribə ictimai-iqtisadi fenomendir, məhz onun hesabına cəmiyyətin bütün ictimai-iqtisadi qaydaları dayanır və tarixi tərəqqi baş verir. Bazarın tarixi çox qədim dövrlərə gedir, o vaxtlar insanlar alqı-satqı
münasibətlərinə sadə mal mübadilələri yolu ilə daxil olurdu, onlar həyat üçün zəruri olanları bu yolla əldə edirdilər. Bazar tarixən obyektiv iqtisadi və ictimai reallıq kimi formalaşmış, cəmiyyətlə bərabər inkişaf edir və sivilləşir. Bu təbiidir, əsasən mövcud tələbatların və onların ödənilməsinin aşkar edilməsinin özünü tənzimləyən mexanizmidir, istehsalçı və istehlakçı arasındakı münasibətin yeganə, ağıllı formasıdır, bəşər tarixinin praktikası ilə işıqlandırılan formasıdır. Bazar güclü tənzimləyicidir; bu cəmiyyət həyatının bütün sahələrini, hətta şəxslərarası münasibətləri də öz ağuşuna alan su bumIğanıdır. Bazar, ilk növbədə, tələbat və təklifin münasibətini tənzimləyir və onu nizama salır, bu və ya digər müəssisənin, idarənin, firmanın, kollektivlərin və hətta ayrıca adamın dözümlüyünü, yaşamaq qabiliyyətini aşkar edir, onların fəaliyyətinin jdiksək surətini saxlayır və rəqabətlərini gücləndirir. Bazar təsərrüfatı iqtisadi əsaslarla hərəkətə gətirilir. Gəlir deyərkən, maliyyə- iqtisadi təfsilata varmadan, satılan maldan gələn gəlir və mala sərf olunan əməyin arasındakı pul fərqidir. Satan hər vəcdlə baha satmağa, alan isə ucuz almağa çalışır. Bazar iqtisadi maraqların rəhbərlik etdiyi sövdələşmə sahəsidir. Həqiqi müdrik və təcmbəli sahibkar gəlirin yalançı əlamətlərinə aldanmır. Təbii ki, mal istehsalçısı və alıcısı o mənada və ya o münasibətdə həmişə razılaşırlar ki, onlardan biri satmaq, digəri isə almaq istəyir, düzdür həmişə eyni qiymətdə satmaq və almaqda razılaşmırlar. Ancaq həmişə də elə qiymət olur ki, onlar razılaşır və alqı- satqı əməliyyatı baş tutur. İnsan aldığı şeyi istifadə edir, bilir ki, yenə və yenə də alacaq. Satan isə bilir ki, o yenə və yenə də satacaqdır. Bazar hömmçəyinin toru beləcə uzanır. İstehsalçının arzularında antaqonist ziddiyyət 247 yoxdur, hələlik hamısının alıcısı, satmaq yeri, hələlik mala tələbat var. Ancaq istehsalın həcmi artdıqca, hər bir istehsalçı daha çox mal istehsal etməklə bütün bazan ələ keçirməyə çalışır. Bu vaxt istehsalçıların arzularında ziddiyyət yaranır və onlar arasında mübarizə labüdləşir. Bazar qəddar və qərəzsizdir: onda utanan üz və vicdan yoxdur. O, yalnız təklif və tələbə tabedir. Tələbat nə qədər çoxdursa qiymətlər bir o qədər yüksəkdir və əksinə: onun lal imperativ! elə budur. İstehlakçıya gəldikdə isə, hər hansı malın alıcıları nə qədər az olarsa onun qiyməti bir o qədər aşağı olur. İstehlakçı bazar vasitəsi ilə istehsalçıya təsir edir və ya əksinə, bu və ya digər müəssisə, firma yaratdığı təşkilatlar vasitəsi ilə istehlakçılara təsir göstərir, tutaq ki, reklam vasitəsi ilə bazara güclü təsir edə bilir, yeni mal çıxarmaqla istehlakçının psixikasına təsir göstərir, onun zövqünü və tələbatını dəyişə bilir. Bazar mal mübadiləsi münasibətlərinin məcmusudur, satıcı və alıcının qarşılıqlı fəaliyyətinin ictimai-iqtisadi mexanizmidir, həm ölkə daxilində, həm də ölkə xaricində mübadilə sahəsidir. Bu gün ictimai həyatda aparıcı rolunu, insanlara hakim kəsilməsini nəzərə alaraq pulun mahiyyətini də təhlil etmək yerinə düşərdi. Qədim zamanlarda insanlar mübadilə əməliyyatına başlayanda şeylərin qiyməti üzərində baş sındırmırdılar. Onlar sadəcə olaraq mah dəyişdirir, artıq olan, onlara lazıma olmayanı mübadilə edirdilər. Zaman keçdikcə mübadilə nizamlı xarakter kəsb etdi. Mübadilə vaxtı nəyinsə vasitəçi olmasına - ekvivalentliyə - ehtiyac yarandı, yəni satılan və alman malların dəyərinin ölçüsü olan nəyəsə ehtiyac qarşıya çıxdı. Müxtəlif xalqlarda bu ölçü vahidi müxtəlif oldu. A.Smitə görə pul artıq əmək ölçüsü oldu və insanlar onun
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|