Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlətin iqtisadi siyasəti ilə
- Cəmiyyətin iqtisadi həyatı iqtisadi islahatların təzahürünü istisna etmir.
xüsusi mülkiyyətin və azad sahibkarlığın tərəfdarı kimi çıxış etməsindən asılı olmayaraq hər kəs başa düşür ki, dövlət iqtisadiyyatın nizama salınmasında bir sıra mühüm funksiyalar yerinə yetirir. İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin yalnız bazarın fəaliyyət göstərməsini yaxşılaşdırmaq deyil, həm də əhalinin maraqlarını müdafiə etmək məqsədi var. Dövlət nizama salmasının ən yüksək səviyyəsi strateji cəhətdən düşünülmüş iqtisadi proqram- laşdırmadır. Dövlətin iqtisadi siyasəti ilə bağlı mübahisələr lap çoxdan mövcuddur və bu gün də davam edir. İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı olan dövlətlər də bu mübahisədən qurtara bilməmişlər. Burada bütün gəlirin dörddə biri, bəzən isə daha çoxu ictimai ehtiyaclar üçün xərclənmişdir. Dövlət bazarı nizama salır, bazar mexanizminin yaxşı işləməsinə nəzarət edir. O, qanunların yerinə yetirilməsinin təminatçısıdır, pul-kredit sistemini idarə edir, bir sözlə, bütün bazar əməliyyatını qurur. Dövlət bazar rəqabətində qanunvericiliyə riayət olunmasını təmin edir, biznesdə dələduzluğa, rüşvətxorluğa yol verilməməsə üçün əlində olan təsir gücündən istifadə edir, inhisarçıbğın qarşısını almağa cəhd göstərir. Nəzərə alsaq ki, son vaxtlar Azərbaycanda inhisarçıbqla bağlı söhbətlər səngimək bilmir, bu məsələnin fəlsəfi-iqtisadi təhlilinə mühazirədə yer vermək olduqca vacibdir. Dövlət bazar sistemindəki “çatışmamazbqları” aradan qaldırmağa çalışır. Beləliklə, dövlətin iqtisadiyyatın işlərinə qarışmasının əleyhinə çıxanlar çox yanılırlar. İndiki çətin dövrdə, keçid dövrü kimi təqdim olunan bu günümüzdə iqtisadiyyata dövlət nəzarəti olduqca vacibdir. Dövlət iqtisadi siyasəti müəssisələrin dağılmasının qarşısını alınalı, kredit-maliyyə sistemini nəzarətdə saxlamalı, pul
kütləsinin miqdarını və dövriyyəsini tənzimləməli, vergi siyasətini düzgün qumralıdır. İndiki dövrdə dövlət tənzimlənməsi idarəetmənin bir hissəsi kimi çıxış etməli, ancaq bazar mexanizmini əvəz etməməlidir. Dövlət fəhlə və sahibkarlar arasındakı münasibətlərə, xarici iş adamlarının yanında çalışan yerli işçilərin hüquqlarının qorunmasına nəzarət etməyi öz iqtisadi siyasətinin əsası kimi qəbul etməlidir. Cəmiyyətin iqtisadi həyatı iqtisadi islahatların təzahürünü istisna etmir. Bu islahatlar iqtisadiyyatın struktur yenidən qurulmasında, istehsal üsulu üzərində mülkiyyət münasibətləri sahəsində, pul və maliyyə sahələrində və s. aparıla bilər. İqtisadi islahatlar şəraitində yaradıcı şüurun rolu böyükdür. Bununla belə iqtisadiyyatın inkişafında yaxın gələcəkdəki perspektivləri dərk etmək, cəmiyyətin müxtəlif qruplarının yaxın və uzun dövr ərzində maraqlarını başa düşmək, sahibkarlıq işinin yaxın və uzaq taleyini anlamaq lazımdır. Həm mühafizəkarlıq, yəni köhnəlmiş iqtisadi münasibətləri saxlamağa cəhd etmək, həm də radikallıq, yəni yeni yaratmaq üçün bütün köhnəni ləğv etməyə cəhd göstərmək eyni dərəcədə ziyanlı ola bilər. Cəmiyyətin inkişafının obyektiv və subyektiv şəraitini nəzərə almaq olduqca vacibdir, onları dərindən təhlil etməklə köhnəlmiş! aradan qaldırmaq, istehsalı yenidən təşkil etmək, cəmiyyətin iqtisadi həyatını əhalinin əksər hissəsinin, bütövlükdə cəmiyyətin marağı naminə yenidən təşkil etmək olduqca vacibdir. Bu sualın axırında iqtisadiyyatın əxlaqi-psixoloji
edirik. XX əsrdə kapitalizmin güclü inkişafı ilə təsəiTÜfat həyatında adamların davranış və psixolo
giyalarına maraq xeyli artmışdır. Psixoloji elmlər çərçivəsində xüsusi sahə - iqtisadi psixologiya yarandı. İqtisadiyyat - öz miqyasına və həyati əhəmiyyətinə görə insan fəaliyyətinin ən böyük sahələrindəndir. İnsanların fəaliyyət göstərdiyi və qarşılıqlı fəaliyyətdə olduqları yerdə əxlaqi və psixoloji başlanğıcsız keçinmək mümkün deyildir. Xeyir və şər, vicdan və namus, azadlıq və məsuliyyət və başqa etik kateqoriyalar iqtisadi münasibətlər sahəsinə daxil olur və həkim etikası olduğu kimi iqtisadi etika da mövcud olur: maddi və mənəvi nemətlərin istehsalı, bazarın kortəbiiliyi, vergi yığımı, əmək haqqının ödənilməsi - bütün bunlarda əxlaqi və psixoloji başlanğıclar özünü göstərir. iqtisadi psixologiya ölkədəki iqtisadi reallığı təhlil edir, insanların müxtəlif mülkiyyət formalarına - xüsusi, dövlət, kooperativ, şəxsi -- münasibəti öyrənir, eyni zamanda insanın təlabatmm psixoloji problemlərini, onların keyfiyyət və kəmiyyət xarakterini, onların yaranması, inkişafı, təmin olunması və təkrar istehsalın qanunauyğunluğunu araşdırır, təsəiTÜfat mexanizminin effektiv fəaliyyət göstərməsinin psixoloji şəraitini araşdırır, yalnız geniş miqyaslı iqtisadi vəziyyəti deyil, həm də ayrı-ayrı fərdlərin fəaliyyətinin dar çərçivəsini araşdırır. İstehsalçı və istehlakçı, satıcı və alıcı arasındakı münasibətlərin iqtisadi psixologiyası diqqəti daha çox cəlb edir. İstənilən insan fəaliyyətinin nəticəsi qeyri-müəyyən olur və risklə bağlıdır. İtirmək və ya tam iflasa uğramaq riski subyektin əxlaqi və psixoloji durumuna təsir edir. Təcrübəli iqtisadçı müəyyən məqsədlərini həyata keçirərkən özünü doğruldan və doğrultmayan riskləri ayırır. Əlbəttə iqtisadi fəaliyyətin subyektləri iki imkan arasında - daha az cəlbedici, ancaq inamlı imkan, ya da az 254 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|