Pedagogika (umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti)

P ed a g o g ik tex n ik a n i egallash y o 'lla r i
P ed a g o g ik te x n ik a n i egallash u chun avvalo, о qituvchi o 'z fanini, o ’qitadigan 
p red m etin i, p e d a g o g ik a , 
p six o lo g iy a fanlarini d av r taraq q iy o ti darajasid a bilishi. 
kasb iy jih a td a n o 'z - o 'z i n i tarb iy alay olad ig an b o ’lishi zarur. C hu n k i pedag o g ik
te x n ik a in d iv id u al k asb iy x u su siy a tg a ega. B irin ch id an har b ir o ’qitu v ch i, h ar bir 
tarb iy ach i o 'z in in g k a sb iy y o ’n alish ig a ega. Bu y o ’n alish 
o ’qituvchini m ustaqil 
fikr y u ritish , m u staq il ijod q ila o lish orqali q o ’lg a k iritilad i v a m ohir o ’q itu v ch ig a 
xos fazilatlarn i tarb iy alay d i.
Ik k in ch id an p ed ag o g ik tex n ik an i ta s h k iliy - m eto d ik m alak alarn i eg allash g a 
b o g ’liq. B u m a la k a la r zaru r b ilim lar b o ’y ic h a m a 'ru z a la rn i tinglash, m axsus 
ad ab iy o tlarn i o ’qish orqali q o ’lga kiritiladi. T ash k iliy -m eto d ik m alak alar aytilgan 
y o 'l - y o 'riq la r, k o ’rsatm alarni o 'z in in g individual kasbiy tajrib asid a sinab 
k o ’n ik m a hosil q ilinsa m aq sad g a m uvofiq b o ’ladi. T ash k iliy -m eto d ik m alak alarn in g
individual x u su siy atlari, ja m o a v a guruh b o ’lib ishlash, o ’qish, faoliyat k o ’rsatish
3 04

---

asosida qurilgani m a ’qul. C hunki guruh yoki jatn o a b o 'lib o ’qish, ishlash har bir 
pedagogga o 'z in i bosh q alar k o 'z i bilan k o ’rishni, faoliyatidagi nuqsonlarni seza 
b ilishni, m uom ala v a hulq-atv o rn in g yangi 
shakllarni izlab topish va sinash 
im konini beradi. B u e sa o 'z -o 'z in i bilish. o 'z - o 'z in i tarbiyalash uchun asos 
b o ’ladi, v a pedag o g ik
vazifalarn in g yangi usullarini tek sh irib k o ’rish, nazariy 
m asalalarini hal qilish uchun tajriba m aydoni b o ’lib qoladi. D em ak, tashkiliy- 
m etodik m alakalarni egallashda guruh, ja m o a faoliyati, m a sh g ’ulotlari pedagogik 
tex n ik a asoslarini eg allash im konini beradi.
U chunchidan pedag o g ik texnikani egallagan - har bir pedagog individual 
dasturini ishlab ch iq m o g ' lozim . Bunday dasturni tuzishdan oldin pedagogik tex n ik a 
m alakalarini sh akllanganligining b o sh lan g ’ich darajasini aniqlab olish zarur. Y a’ni 
p edagogning dastlabki o ’q u v -ta rb iy a ishlaridagi natija. nutq m adaniyatining t o 'g ’ri 
yoki n o to ’g ’ri q o ’yilishi, m im ik va pantom im ik an iq lik lar va h. k.
B unda n atija yaxshi b o 'ls a , kelajakda pedagogik texnikani egallash ancha 
oson bo’ladi. C hunki ushbu k o ’nikm a va m alakalar rivojlantiradi. Individual d astur 
pedagogik tex n ik a m alak alarin in g yetishm aydiganini to ’ldirish uchun x izm at qiladi. 
B u dastur m a ’lura m ashqlar yoki m ashqlar m ajm uini o 'z ichiga oladi. Shuni ham
unu tm aslik lozim ki, pedag o g ik ja ra y o n d a pedagogning um um iy m adaniyati, 
m a ’naviy va estetik dunyoqarashi m uhim o ’rin tutadi. A gar o ’qituvchining nutqi 
qashshoq, s o 'z la m i talaffu z qilish qobiliyatli past, estetik jih atd an om il, bo’lar 
b o ’lm asga hissiy o tig a erk beradigan b o ’lsa tarbiyalanuvchilarning e ’tiqodiga. aql- 
idrokiga salbiy ta ’sir k o ’rsatadi. D em ak, o ’qituvchi o 'z id a g i ana shu nuqsonlarni 
qayta tarbiyalashi lozim ekan. Bu pedagogik texnikani egallashning to ’rtinchi 
y o 'lid ir. 
Shunday q ilib , pedagogik texnika, uning m alakalari, egallash y o 'lla ri 
to ’g ’risid a bildirgan fikrlarga e ’tibor berm aslik, pedagogik faoliyat ja ra y o n id a
ularning ro lig a y etarli baho berm aslik, shuningdek pedagogik texnika m alakalarini 
tanqidiy, har b ir ped ag o g n in g individual xususiyatlarini hisobga olm ay ish yuritish 
pedag o g ik m ahoratni eg allash g a salbiy ta 's ir k o 'rsatad i va o ’q u v - tarb iy a ishidagi 
n u q sonlarning k o ’pay ish ig a olib keladi. P edagogik texnikani egallashning asosiy 
y o 'lla ri o ’qituvchi rahbarligidagi m ash g ’ulotlar (pedagogik texnikani o ’rganish) va
305

---

m u staq il ishlash (kasb iy jih a td a n o 'z - o 'z in i tarb iy alash ) dir. P ed ag o g ik tex n ik a 
m alak alarin in g individual — kasbiy tusda ek an lig in i hiso b g a olib, p edagogik 
tex n ik an i eg allash d a v a u n i tak o m illash tirish d a kasbiy jih a td a n o 'z - o 'z in i
tarb iy alash , y a ’ni 
m o h ir o 'q itu v c h i kasbiy fazilatlarini va kasbiy m alak alarin i 
sh a k lla n tirish g a
q aratilg an faoliyat yetakchi 
ro 'l 
o ’yn ay d i, 
deb aytish 
m u m k in .T ash k iliy - m e to d ik jih a td a n pedag o g ik te x n ik a m a s h g ’u lo tlari individual, 
g ru p p av iy
yoki 
k e tm a -k e tlik d a
o ’tkazilishi 
m um k in . 
P ed ag o g ik
tex n ik a 
m alak alarin i sh ak llan tirish d a g ruppaviy ish olib borish a lo h id a rol uynaydi. P ed a­
g o g ik tex n ik a m a s h g ’u lo tlarin in g bu shaklini an ch a b a tafsilro q ochib berish 
m aq sad g a m uvofiqdir, chu n k i u hozirg a q adar o ’q itu v ch ilar u ch u n m o ’ljallangan 
o 'q u v va m eto d ik a d ab iy o tlard a lozim d arajad a k o ’rsatib berilm agan. X uddi 
sh u n d ay ishda pedagog o ld id a o 'z in i boshqa kish ilar k o ’zi bilan k o ’rish, h u lq -a tv o r 
v a m u o m alan in g yangi sh ak llarin i izlash v a sinab k o ’rish, o 'z in in g o d am lar bilan 
birg a q ilad ig an ishi x u su siy atlarin i anglash va kasbiy faoliyatining 
individual 
u slu b in i o n g li rav ish d a sh ak llan tirish im koniyati paydo b o ’ladi.
P six o lo g larn in g p ed ag o g ik texnikani guruh b o ’lib o ’rg atish rah b arlarin in g
ta jrib a ishida bunday g u ru h larn in g eng qulay m iqdori 1 0 -1 4 k ish id an ib o rat b o ’lishi 
b elg ilab berilg an . Q a tn ash ch ilarn in g xuddi shunday m ik d o ri ulard an har b irig a 
bo sh q a k ish ilar bilan b irg a ishlashning individual p six o lo g ik m u am m o larin i ju d a
to ’liq rav ish d a aniqlab, hal etish, reflek siy a v a e m p atiy a d arajasin i jid d iy o sh irish , 
p e d ag o g ik fahm - faro satn i rivojlantirish, b o sh q alarg a t a ’sir etish v ositalarini 
k en g ay tirish im konini beradi. Shu narsa m uhim ki, g u ru h q atn ash ch ilari, b o ’lajak 
p ed ag o g la r kasb iy jih a td a n b irg a ishlash m alak alarin i eg allash g a faol in tilish lari, o 'z
- o 'z in i bilish va k asb iy jih a td a n o 'z - o 'z in i tarb iy alash b o ’yich a ch u q u r ish olib 
borishga, p six o lo g ik jih a td a n
tay y o r b o ’lishlari kerak. B a rc h a x o lla rd a ham
in d iv id u al, ham g u ru h iy m ash g u lo tlar b o sh lan ish id an old in p ed ag o g ik texnikani 
e g a llash n in g
individual 
dasturi 
tuzib 
ch iq ilish i 
lozim .B iroq, 
tajrib an in g
k o ’rsa tish ic h a , o d atd a, m azk u r b o sq ich d a faq at m alak alar h a q id ag in a em as, shu 
bilan b irg a d astlab av to m atlash tirilg an (ta ’lim ni b o sh lash v a q tig a kelib) k o ’n ik m alar 
h aq id a ham b orishi m u m k in ekan. B ular, m asalan, nafas olish va o v o zn in g tabiiy
306

---

y o 'lg a q o ’yilishi, to ’g ’ri talaffuz, bundan oldingi tarbiyaning natijasi bo’lgan 
savodli, ifodali nutq, m im ik v a pantom im ik aniqlik va b oshqalar b o 'lish i m um kin. 
B unday 
k o ’n ikm alarning 
m avjudligi 
pedagogik 
texnika 
m alakalarini 
shakllantirishni ancha osonlashtiradi. Shunga qaram asdan barcha xollarda ana shu 
k o ’nikm alarni tegishli m alakalar tarkibiga kiritish vuzasidan m uayyan ish olib 
borilishi zarur. P edagogik texnika m alakalarini sh akllantirishniig b oshlang’ich 
d arajasig a qarab uni egallashning individual dasturi y etishm aydigan m alakalarni 
shakllantirishga qaratilgai ayrim m ashqlarni yoki m ashqlarning to 4 iq m ajm uini o 'z
ichiga oladi.
S avol v a to p s h ir iq la r :
1. P edagogik m ah o rat fani va uning o 'q itu v c h i faoliyatidagi o 'rn i va aham iyati.
2. O 'q itu v c h i 
faoliyatidagi 
pedagogik 
qobiliyatlar. P edagogik 
qobiliyatning 
asosiy tu rlarig a ta ’r i f bering.
3. P edagogik tex n ik a d eganda nim ani tu shunasiz va uni egallash y o ' llari.
4. K om m unikativ q o b iliy atg a ta ’r if bering.
5. Sharq m utafakkirlari Al X orazm iy. A bu 
N o s r
F arobiy, A bu R ayhon B eruniy, 
A lisher N avoiyning ijodiy m erosida m udarrislarni tanlash , ularga q o 'y ilad ig an
talablar, u larning m ahorati. m uloqoti va m uom ala 
m adaniyati 
m unosabatga 
kirishish m ahorati, ularni egallashga q o ’y ilad ig an talab lar haqidagi fikrlingiz.
307

---