Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________________________________________________ Poetika.izm 185 Burada şair həm Aylı-ulduzlu bir gecənin real təsvirini yaradır, həm də gecəni şəxsləndirərək, öz əhval-ruhiyyəsini təsvir edir: تشادن یغاب هک هضور نآ لبلب تشادن یغارچ هک بش نينچب نم [17, s. 50] Mənim belə bir gecədə çırağım yox, O bağın bülbülüyəm ki, bağım yox. 3. Simvolik mənaya yönəldilmiş poetik fiqurun yaradılması. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, buraya simvolik üslubun müxtəlif kateqoriyaları daxildir. Bu baxımdan, arxetip simvolları ifadə edən ad- ların poeziyada metaforik təcəssümü diqqəti cəlb edir. Məsələn, Şərq poetikasında Süleyman – güc və qüdrət, ucalıq, Yusif isə – gözəllik və cavanlıq simvoludur. Yenə də Nizami “Sirlər xəzi- nəsi”ində: ريگم رب نمب و نيب ميفسوي ريپ ناگرگ ز هشيدنا منک رگ [17, s. 195] Qoca qurdlardan dərd görsəm də, Yusifliyimi gör və mənə qarşı durma. Şair “cavanlıq – Yusif” əvəzlənməsilə, fikrini simvolik-metaforik tərzdə ifadə edir. Həqiri Təbrizi yaradıcılığında da metaforik ifadənin bu növü tez-tez təsadüf olunur. Məcnun Leylinin üzünü Novruz bayramı ilə eyniləşdirir: Ey yüzü Novruz bayramım mənim, Ləblərindən ver axır kamım mənim [20, s. 55]. Həqiri metafora vasitəsilə Leylinin camalını təsvir edir və sufi rəmzlərilə metaforik ifadə yaradır: Qaşın görcək məh olurdu hilal, Kim yaratmış anın ayın zülcəlal [20, s. 39]. Burada şair Leylinin qaşlarının önündə Ayın incəlib hilal olduğunu və onun ayının, yəni üzünün ilahi qüdrətin cəlalı ilə yarandığını söyləyir. Beytdə dolğun metaforik təcəssümün əsasında Leyli, Məh və Ay eyniliyi dayanır. Beləliklə, klassik poeziyada metafora modelinin müəyyənləşdiril- məsi, onun inkişaf xüsusiyyətlərinin izlənməsi mürəkkəb bir problemdir. Orta əsrlər poeziyası nümunələrində termin, simvol, yaxud poetik məcaz növünün sıx qarşılıqlı əlaqəsini, həmçinin onların biri-birindən fərqli cə- hətlərini kiçik bir məqalədə tam şəkildə öyrənmək mümkün deyildir. Ümumiyyətlə, klassik ədəbiyyatda metafora poetik fiquru ətrafında sis- temli tədqiqatların aparılması vacibdir. Bu sahədə görülən işlər təkcə Şərq ______________________________________________________ Poetika.izm 186 poetikasının deyil, həmçinin ədəbi dil tariximizin zənginliklərinin öyrənil- məsində mühüm addımlardır. ƏDƏBİYYAT 1. Крачковский И.Ю. Избранные сочинение, том II. Москва- Ленинград, 1956. 2. Фильштинский И.М. Арабская поэзия средних веков. Москва, 1975. 3. Османов М.Н. О. Стиль персидско-таджикской поэзии IX-X вв. Москва, Наука, 1974. 4. Куделин А.Б. Арабская литература: Поэтика. Стилистика. Типология. Взаимосвязи, Москва, 2003. 5. Мусульманкулов Р. Персидско-таджикская классическая поэтика Х-ХУ вв., Москва, «Наука», 1989. 6. Yusifov X. Nizaminin lirikası. Bakı, 1968. 7. Azadə R. Nizami Gəncəvi. Həyatı və sənəti. Bakı, 1979. 8. Səfərli Əlyar. Divan ədəbiyyatı sözlüyü. Bakı, 2014. 9. Araslı N. Nizaminin poetikası. Bakı, “Elm”, 2004. 10. Quliyeva M. Klassik Şərq poetikası. Bakı, “Yazıçı”, 1991. 11. Шамс ад-Дин Мухаммад нбн Кайс ар-Рази. Свод правил персидской поэзии (ал-Му'джам фи ма'айир аш'ар ал-'аджам). Ч. II. О науке рифмы и критики поэзии. Пер. с персидск., исслед. и коммент. Н.Ю.Чалисовой. – Москва, Издательская фирма “Восточная литература” РАН, 1997. 12. Теория метафоры: Сборник: Пер. с анг., фр., нем., исп., польск. яз., Москва, «Прогресс», 1990. 13. Allahverdiyeva Zəhra. Orta əsrlər “Xəmsə” ədəbi üslubunda sufi terminologiyası. Tədqiqlər. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Bakı, 2009, № 1. 14. Фикх и его основы » Основы фикха » Нововведение . 15. http://islamqa.info/ru/49030 Thu 9 Rb2 1436 – 29 January 2015. 16. Qurani-Kərim. Azərbaycan dilinə tərcüməsi və transkripsiyası. Beynəlxalq əl-Huda nəşriyyatı. Bakı, 2005. 17. Kaşani Həbibullah Şərif. “Əsmaullahul hüsna”nın xüsusiyyətləri (Xüsusiyyət və mənaları) tərcüməçi: Baqir Orucov, Bakı, 2008. 18. Nizami Gəncəvi. Məxzənül-əsrar”. Baku, 1960. 19. Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. Избранные труды, Издательство «Наука», Москва, 1965. 20. Xəmse-ye Xacu-ye Kirmani, Moqəddeme-Seyid Niyaz Kirmani, Daneşkede-ye ədəbiyyat-e v-olum-e ensani. Daneşqah-e şehid ba honər- Kerman, 1370. 21. Həqiri Təbrizi. Leyli və Məcnun. Tərtib, ön söz və redaktə: Xəlil Yusifli, Bakı, 2004. ______________________________________________________ Poetika.izm 187 Zəhra Allahverdiyeva SUFİ-SİMVOLİK POEZİYADA METAFORA XÜLASƏ Z.Allahverdiyevanın təqdim olunan “Sufi-simvolik poeziyada metafora” adlı məqaləsində Şərq xalqları ədəbiyyatının poetika tarixində mürəkkəb və geniş kate- qoriyalı məcaz növü olan metaforanın orta əsrlər dövründə inkişaf xüsusiyyətləri araşdırılır. Müəllif metafora poetik fiquru haqqında orta əsrlər Şərq poetika nəzəriyyə- çilərindən olan Şəmsəddin Məhəmməd ibn Qeys ər-Razinin “Əl-möcəm fi məəyyir əşar əl-Əcəm” əsərinə, həmçinin başqa müasir poetika araşdırıcılarının fikirlərinə istinad etməklə, bu poetik növün tarixən fəlsəfə və ədəbiyyatın ideya və estetik baxımdan qoşa inkişafını tənzimləyən obrazlı ifadə forması olduğunu göstərir. Məqalədə ədəbiyyat nəzəriyyəsi tələblərinə uyğun olaraq, metaforanın zahiri və funksional inkişafı izlənilir, müəyyən edilmiş sistem daxilində Şərq poetik fikrinin nadir incisi hesab edilən Nizami Gəncəvi metaforalarının xüsusiyyətləri öyrənilir. Qeyd olunur ki, Nizami poetikasında metafora sadə və mürəkkəb formada müşahidə olunmaqla, məzmun mükəmməlliyi və forma gözəlliyi ilə sıx vəhdət təşkil edir. Nizaminin metafora yaradıcılığı həmçinin dəqiq müqayisə obyektlərinin tapılması ilə diqqəti cəlb edir. İşdə İslami ideyalara uyğun sufi simvollarını ifadə edən metaforaların Nizami “Xəmsə”sində spesifik xüsusiyyətləri tədqiqata cəlb olunur. Nizami Gəncəvi sufi termin- lərindən çox sadə bir üslubla həqiqətə, ilahi sirlərə bağlı – Allahın birliyi (tövhid), Aləmin vəhdəti haqqında fəlsəfi fikirləri tərənnüm edir, o cümlədən məhəbbət və mərhə- mətdən yoğrularaq dünya adlı “bir mülkə” göndərilmiş insanın ictimai-əxlaqi dəyərlərini təbliğ edir, poetik məcaz növündən şahların ədalətə dəvəti, cəmiyyətin və idarəçiliyin ədalət üzərində qurulması və s. məsələlərin izah edilməsi üçün istifadə edir. Nizami “Xəmsə”sində sufi simvolları şair tərəfindən xüsusi seçilmiş, yaradıcılıq metodolo- giyasına uyğun müəyyənləşdirilmiş ədəbi-bədii qanunlara tabe edilmiş şəkildə istifadə olunmuşdur. Buna görə də Nizami yaradıcılığında metaforik təcəssüm – çoxqatlı mərhə- lələrdən keçərək, vəhdəti, cəmiyyətin əxlaq qayda-qanunlarını bildirən batini mənaya söykənir. Məqalədə həmçinin Nizamidən sonrakı sufi – simvolik poeziyada metaforik təcəssümün xüsusiyyətləri – Xacu Kirmani, Əbdürrəhman Cami, Həqiri Təbrizi yaradı- cılığı tədqiqata cəlb olunur. Zehra Allahverdiyeva METAPHOR IN THE SUFI-SYMBOLIC POETRY SUMMARY In the article “Metaphor in the Sufi-Symbolic poetry” by Zahra Allahverdiyeva, it have been researched the features of development of the medieval poetic of metaphor Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|