77
Amerika prezidentləri
CEYMS N.POLK
JAMES KNOKS POLK
(1845-1849)
ABŞ-ın 11-ci prezidenti Ceyms Noks Polk 2 no-
yabr 1795-ci ildə Şimali Karolina ştatının Meklenburq
dairəsində anadan olmuşdur. On bir yaşında ikən ailəsiylə
78
Amerika prezidentləri
birlikdə Tennessiyə köçürlər. Səhhətində olan problemlər
onun ibtidai təhsil almasını gecikdirmişdir. Lakin bu, onun
mükəmməl təhsil almasına mane olmur. 21 yaşında Şima-
li Karolina Universitetinə daxil olaraq, 1818-ci ildə oranı
müvəffəqiyyətlə bitirir. Tennessiyə qayıdaraq Neşvilldə
vəkillər kontorunda işləyir. 1824-cü ildə varlı biznesmen,
böyük torpaq sahibi mayor Coel Çayldresin qızı Sara ilə
ailə həyatı qurmuş, lakin övladları olmamışdır. Saranın ata-
sı vəfat etdikdən sonra, onun bütün varidatı, Tennessi və
Alabamada malikanələr, çoxsaylı qullar Polklara çatmışdır.
E.Ceksonun və demokrat partiyasının inanılmış tərəfdarı
olan Polk parlaq natiqlik bacarığı ilə hətta rəqiblərinin də
hörmətini qazanmışdı. 1823-25-ci illərdə Tennessi parla-
mentinin üzvü olur. Onun çoxlu tanışları olsa da, onların
çox az hissəsi ilə dostluq əlaqələri qurmuşdu. Endrü Cekson
onun ən yaxın dostlarından biri idi. Məhz onun yaxından
köməyi və himayədarlığı sayəsində Polk böyük siyasətə
gəlmişdi.
Ştatın tanınmış şəxsləri ilə isti münasibətdə olması
onun yerli milisin polkovniki və qanunverici orqanın üzvü
seçilməsinə kömək etmişdi. 23 yaşında ikən Konqresə seçi-
lir və 1825-39-cu illərdə burada fəaliyyət göstərir. Son dörd
ildə Nümayəndələr Palatasının spikeri seçilmiş və burada
demokratlar fraksiyasına rəhbərliyi ələ almışdı.
1839-41-ci illərdə Tennessinin qubernatoru kimi siyasi
təcrübə toplayan Polk məğlub olduğu iki ardıcıl seçkidən
(1841, 1843) sonra Vaşinqtona qayıdır. 1844-cü ildə de-
mokratların Baltimorda keçirilən partiya konventində onu
prezidentliyə namizəd göstərirlər. Bunun başlıca səbəbi
partiyanın görkəmli xadimləri M.Van Buren, L.Kass və
C.Bükenenin arasındakı qarşıdurma olur. Onlar qarşıdur-
manı kəskinləşdirməkdən çəkinərək Polkun şəxsində ortaq
məxrəcə gəlirlər.
79
Amerika prezidentləri
Siyasi xadim olmaqla yanaşı, quldar olan Polk Cənubda
böyük nüfuza malik idi. Cənublular onun prezident olaca-
ğı təqdirdə vergiləri azaldacağına, bankların özbaşınalı-
ğına qarşı çıxacağına ümid bəsləyirdilər. Viqlər demok-
ratların seçiminə istehza ilə yanaşır, «Ceyms Polk kimdir
axı?» kimi istehzalı şüarla çıxış edirdilər. Lakin Polk özünü
seçkiönü mübarizənin bacarıqlı strateqi kimi göstərdi və
müxtəlif regional maraqlardan öz xeyri üçün istifadə etdi.
Belə ki, Texasın ilhaq edilməsi planı demokratlar arasın-
da ikitirəliyin yaranmasına səbəb olmuşdu. Polk Şimalda
seçiciləri Texasın ABŞ-a birləşdirilməsinin onların da ma-
rağı çərçivəsində olduğuna inandırmaq istəyirdi. O, senator
Robert Uolkerlə birlikdə Cənubda qullar və quldarlar ara-
sında başlaya biləcək hər hansı konfl iktin Şimala da yayıla-
cağını bildirirdi. Bunun qarşısını isə yalnız ABŞ ərazilərini
genişləndirməklə almaq olardı. Polk quldarlığın əleyhinə
olmasa da, onun ABŞ-a daxil edilmiş yeni ştatlara yayılma-
sının tərəfdarı deyildi.
Mühafi zəkar viqlərdən fərqli olaraq Polk ictimai rəyin
ərazilərin genişləndirilməsi tərəfi ndə olduğunu yaxşı başa
düşür və bundan səmərəli istifadə edirdi. Uğurlu seçkiö-
nü kampaniya təşkil edə bilməsi, nəticədə onun viqlərin
namizədi H.Kleydən daha çox səs toplaması ilə nəticələndi.
Seçimçilər kollegiyasında Kleyə böyük fərqlə qalib gəlsə də
(170:105), əhalinin seçkilərdə iştirak səviyyəsinin yüksək
olmasına (79,9 %) baxmayaraq, yalnız 49,6 % səs topladı.
1824-cü ildən sonra ilk dəfə prezident 50 %-dən aşağı səs
toplamaqla seçilirdi.
Nazirlərin təyin edilməsində Polk yüksək siyasi və in-
zibati bacarıq göstərmişdir. Dövlət katibi vəzifəsini tutan
Ceyms Bükenenlə yanaşı Uilyam L.Mersi (hərbi), Robert
Uolker (maliyyə), Corc Bankroft (hərbi-dəniz donan-
ması) kimi yüksək səviyyəli mütəxəssislər kabinetə da-
xil edildilər. Onlar prezidentin demokratik prinsiplərini
80
Amerika prezidentləri
müdafi ə etsələr də, icraedici hakimiyyətin siyasi kursuna
əhəmiyyətli təsir göstərə bilmədilər. Çünki əsas kursu Polk
özü müəyyənləşdirir və həyata keçirirdi. Bu isə onun prezi-
dentliyi üçün bəzi problemlərin yaranması ilə nəticələndi.
Prezidentin gömrük xidmətini təkmilləşdirmək üçün
vəsait ayrılmasını nəzərdə tutan qanun layihəsinə veto qoy-
ması qərb demokratlarının partiyadan uzaqlaşmasına səbəb
olur. Onlar Polku cənub ştatlarının mənafeyinə xidmət
etməkdə günahlandırırdılar.
Prezident kimi fəaliyyətində əsasən ölkə ərazisinin
genişləndirilməsi kursunu götürən Polk 1845-ci ilin de-
kabrında Texasın 28-ci ştat kimi ABŞ-a birləşdirilməsinə
nail olur. Bunun ardınca o, həmin vaxt Meksikaya məxsus
olan Nyu-Meksiko və Kaliforniyanı da İttifaqa daxil edir.
Beləliklə Polkun prezidentliyi dövründə Birləşmiş Ştatların
ərazisi 2/3-si qədər artırılır.
Səhhətində əmələ gələn problemlər üzündən Polk de-
mokratların 1848-ci il prezident seçkilərinə namizədi
olmaqdan imtina edir. Digər tərəfdən partiyadaxili
müzakirələrdə onun artıq ikinci müddətə prezidentlik üçün
yaramadığı fi kri səslənirdi. Belə ki, partiyanın Şimal qanadı
onun cənubluların mövqeyində dayanmasından narazı idi.
Prezidentlik müddəti başa çatdıqdan sonra Tennessiyə qayı-
daraq Neşvilldə yaşayır. Bir neçə ay sonra, 15 iyul 1849-cu
ildə 53 yaşında vəfat edir.
Dostları ilə paylaş: |