Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 Amerika prezidentləri CON TAYLER (JOHN TYLER) (1841-1845) ABŞ Konstitusiyasına əsasən prezident seçkilərində qalibdən sonra ən çox səs toplamış şəxs vitse-prezident sayılmalı idi. Bu maddə elə ilk seçkilərdən özünü doğrult- madı. Belə ki, uzun müddət bir-biri ilə siyasi rəqabətdə ol- muş iki şəxsin sonradan iş birliyində olması qeyri-müm- 74 Amerika prezidentləri kün idi. 1804-cü ildə Konstitusiyaya edilmiş düzəlişlə (bu düzəlişə əsasən prezident və vitse-prezidentliyə namizədlər əvvəlcədən müəyyənləşir və onlar uyğun vəzifələr uğrunda birgə mübarizə aparırlar) yaranmış presedent aradan götü- rüldü. Prezident öldükdə, vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda və Konstitusiyada nəzərdə tutulan digər hallarda səlahiyyət- lərini icra edə bilmədikdə, ona məxsus bütün səlahiyyətlər vitse-prezidentə verilir. İlk belə vəziyyət Harrison qəfl ətən vəfat etdikdə yarandı və vitse-prezident Con Tayler prezi- dentlik səlahiyyətlərinin icrasına başladı. İngilis əsilli əcdadları 200 əvvəl Virciniyada məskun laş- mış Con Tayler 1790-cı il martın 29-da Uilyamsburqda ana- dan olub. Atası Con Tayler varlı plantator və quldar olmaq- la yanaşı ölkənin siyasi xadimləri, xüsusilə T. Ceffersonla dostluq əlaqələrinə malik idi. O, 1809-11-ci illərdə Vircini- yanın qubernatoru, sonra isə ştatın federal məhkəməsinin hakimi olmuşdu. Con Tayler ilk olaraq nüfuzlu «Uilyam Ənd Meri» kollecində oxuyur. Kolleci bitirdikdən sonra o dövrün aris- tokratik ənənələrinə uyğun olaraq vəkillik sənətinə yiyələnir. O, hüquqşünaslığı bu elmin görkəmli nümayəndələrinin rəhbərliyi altında öyrənir: əvvəl atası, sonra isə C.Vaşinqton administrasiyasında ədliyyə naziri olmuş məşhur Ed- mund Rendolf onun müəllimi olur. Özəl vəkillər konto- ru açaraq qısa müddətdə varlanır. 23 yaşlı Con Virciniya müstəmləkəçisinin qızı Letisiya Kristianla evlənir. Onun vəfatından iki il sonra, 1842-ci ildə, özündən 30 yaş kiçik Culiya Qardinerlə ailə qurur. Taylerin iki nikahdan on dörd övladı olmuşdur. Gənc yaşlarından siyasi fəaliyyət göstərməsi 21 yaşın- da Virciniya parlamentinə seçilməsi ilə sonuclanır. 1816- 21-ci illərdə Konqresin Nümayəndələr Palatasının, 1827- 36-cı illərdə isə senatın üzvü olur. 1825-27-ci illərdə Vir- ciniya qubernatoru vəzifəsini tutmuşdur. Taylerin zəngin 75 Amerika prezidentləri siyasi təcrübə toplamasına baxmayaraq konkret partiya mənsubluğu olmamışdır. 1836-cı il prezident seçkilərində bəzi ştatlarda H.Uaytla, digərlərində isə U.Harrisonla yanaşı vitse-prezidentliyə namizəd kimi çıxış edir. O, əsl cənublu kimi quldarlığın məhdudlaşdırılmasının, ittifaqın silah gücünə qorunub sax- lanılmasının əleyhinə çıxır. Bununla o, Ceksonun rəqibinə çevrilir və nəticədə viqlər partiyasına yaxınlaşır. Partiyanın 1839-cu ildə keçirilən Konventində H.Kleyin namizədliyini müdafi ə etsə də, Harrisonun namizədliyi göstərilir. Viqlərin Cənubda qələbəsinə kömək göstərəcəyini nəzərə alıb, Tay- leri vitse-prezidentliyə namizəd göstərirlər. 4 mart 1841-ci ildə vəzifəsinin icrasına başlasa da, höku mətin formalaşdırılmasına təsir göstərə bilməyəcəyini anlayaraq Uilyamsburqdakı malikanəsinə çəkilir. Aprelin 5-də səhər tezdən prezidentin vəfatı xəbərini alaraq Vaşinq- tona tələsir və növbəti gün ABŞ-ın 10-cu prezidenti kimi and içir. Bəzi problemlərin həllində onun, hələ Harrisonun qur- duğu kabinet üzvləri ilə ciddi fi kir ayrılığı əmələ gəlir. Xüsusilə, prezidentin ABŞ Xəzinə Bankının yaradılması haqda qanun layihəsinə veto qoyması 1841-ci il 11 sent- yabrda dövlət katibi Uebsterdən başqa bütün nazirlərin iste- faya getməsi ilə nəticələnir. Eyni zamanda Tayler yeni üzv olduğu viqlər partiyasından xaric edilir. Tayler iki gün ərzində Şimal və Cənubdan dəvət etdiyi tanınmış siyasətçi-viqlərin köməyilə yeni kabineti qurur. Dövlət katibi Uebster istefa verdikdə isə o, Con Kalxaunu bu vəzifəyə təyin edir. Bu öz növbəsində prezidentin Cənub ştatlarından olan demokratlarla yaxınlaşmasına səbəb olur. Tayler növbəti seçkilərdə Demokrat partiyasının namizədi olacağına ümid bəsləyir. Lakin özünə sadiq və etibarlı ko- manda yarada bilməməsi onun bu ümidlərini də heçə çıxa- rır. 76 Amerika prezidentləri Prezidentlik müddəti bitdikdən sonra Virciniyadakı malikanəsinə qayıdır. Demokratlarla sıx əlaqə saxlasa da aktiv siyasi fəaliyyət göstərmir. Son illər Uilyamsburqdakı kollecdə kansler kimi çalışır. Yalnız hər an başlaya biləcək vətəndaş müharibəsi təh- lükəsi, onu dinc kənd həyatından ayırır. Virciniya parlamen- tinin təşəbbüsü ilə müharibənin qarşısını almaq məqsədilə Vaşinqtonda aparılan danışıqlarda iştirak edir. Müharibənin labüdlüyünü başa düşərək doğma ştata İttifaqdan ayrılma- ğı məsləhət görmüşdür. Noyabr ayında İttifaqdan ayrılmış ştatların Nümayəndələr palatasına üzv seçilsə də, orada fəaliyyət göstərmək ona nəsib olmur. Con Tayler 1862-ci il 18 yanvarda 72 yaşında vəfat edir. Onun adı ABŞ tarixində ən uğursuz prezidentlər sıra- sındadır. Xarici müşahidəçilər bunu hətta ABŞ Prezident- lik İnstitutunun böhranı kimi dəyərləndirirdilər. Lakin əslində belə deyil. Sadəcə Taylerin, şəxsi keyfi yyətlərinin naqisliyi ucbatından, bəzi tanınmış siyasi xadimlərlə dil tapa bilməməsi, onun yeritdiyi siyasi kursun Konqresdə dəstəklənməməsi ilə nəticələnmişdir. Prezidentlik İnstitutu belə siyasi çəkişmələrdən daha da təkmilləşmişdir. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|