Projekt „Wiedza, kompetencje I praktyka to pewna przyszłość zawodowa technika

- 29 - 

 

Rozdział 3

. 

Zostań mistrzem analizy tekstów literackich.

 

  Celem tego rozdziału jest przybliżenie schematów interpretacyjnych tekstów 

poetyckich,  dramatycznych  i  prozatorskich.  Po  co  schemat?  Po  pierwsze  stanowi 

punkt  wyjścia  do  ćwiczeń  nad  własnym  stylem  wypowiedzi,  po  drugie  ułatwia 

akcentowanie  ważnych  informacji  znajdujących  się  najczęściej  w  kluczu 

odpowiedzi.  Poniższe  propozycje  mają  zatem  ułatwić  analizowanie  fragmentów 

literackich, a nie stanowić nienaruszalnego wzorca. Do schematu dołączone zostaną 

przykłady  zadań  egzaminacyjnych  wraz  z  kluczem  odpowiedzi  i  przykładami 

ćwiczeń. 

Na  ich  podstawie  analizować  można  arkusze  spoza  skryptu  przygotowane 

przez osobę prowadzącą zajęcia. 

3.1 Analiza tekstu poetyckiego. 

OTO PROPOZYCJA ANALIZY WIERSZA 

1.Wstępne rozpoznanie całości: 

a) poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu owych 

    poszukiwań, 

b) sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej. 

2. Nadawca – adresat: 

a) kto do kogo mówi: 

- kreacja podmiotu lirycznego (,,ja” liryczne) 

- konstrukcja adresata monologu (,,ty” liryczne) 

- relacje między podmiotem a adresatem: dystans (ja – ty, ja – wy)  

  identyfikacja (my, ja – my), 

b) w jakiej sytuacji wypowiada się podmiot liryczny: 

- sytuacja liryczna (okoliczności wypowiedzi, uwarunkowania sytuacyjne), 

- rodzaj liryki (bezpośrednia, pośrednia, wyznania, itp.). 

3. Ukształtowanie wypowiedzi: 

a) jak podmiot mówi: 

- konstrukcja (organizacja) wypowiedzi lirycznej (np. monolog, dialog), 

- pozycja ,,ja” lirycznego (dystans, zaangażowanie, humor, ironia, itp.), 

- język wypowiedzi, (charakterystyczne cechy języka poetyckiego, innowacje 

---

- 30 - 

 

  słowotwórcze i frazeologiczne), 

b) w jakim gatunku podmiot się wypowiada: 

- związek pomiędzy ukształtowaniem formalnym a charakterem wypowiedzi, 

- dostrzeganie funkcjonalności rozwiązania artystycznego,  

- opis i analiza jako podstawa uogólnień interpretacyjnych, poprawne 

 i funkcjonalne operowanie podstawowymi pojęciami z zakresu poetyki oraz  

budowy języka, 

c) dominanta kompozycyjna (nadrzędna zasada organizacji utworu) 

  - wpływ odczytanej dominanty na przyjętą hipotezę interpretacyjną. 

4. Temat utworu: 

a) o czym mówi - uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł,  

    puenta, gatunek), 

   - kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe, funkcjonalne  

    wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do kontekstu  

    kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne), 

b) jak wpisuje się w powszechnie obowiązujące poglądy (kontekst  

    macierzysty). 

5. Przywołanie właściwych kontekstów oraz sposób ich wykorzystania   

    w odczytaniu sensu utworu: 

a) nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio  

b) inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe 

(kontekst filozoficzny, estetyczny, genologiczny) i konteksty osobiste 

Interpretacja uogólniająca: 

a) wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna, 

b) sposób oceny i wartościowania. 

KILKA PRAKTYCZNYCH PODPOWIEDZI 

1. Wstępne rozpoznanie całości: 

- utwór ……. podejmuje odwieczny temat/ problem …..  

- utwór…….. jest charakterystyczny dla ……. (epoki, autora, stylu…) 

- utwór…….. jest zaskakujący, bo ……. 

- utwór…….. porusza…..  

---

- 31 - 

 

- temat…….. ujęty jest w ……. sposób (zaskakujący, typowy …….) 

2. Kto mówi - nadawca: 

- podmiotem lirycznym jest na przykład: 

  zakochany mężczyzna, człowiek dokonujący rozrachunku z własnym 

  życiem, osoba stawiająca sobie filozoficzne pytania, człowiek poszukujący/  

  podejmujący/ rozważający, wspominający, 

- wypowiedź podmiotu lirycznego jest zbieżna z poglądami autora tekstu, 

  ponieważ ….., więc wiersz można uznać za przykład liryki osobistej, 

- podmiot liryczny nie ujawnia się w sposób bezpośredni, niewiele można  

  o nim powiedzieć, jednak jego sposób rozważania tematu, problemu....  

  świadczy o jego wrażliwości, stanie ducha, wykształceniu, sposobie    

  widzenia świata. 

3. Jaka jest sytuacja liryczna? Do kogo mówi, w jakiej sytuacji? 

 - słowa podmiotu lirycznego wypowiedziane zostały w sytuacji wielkiego  

   napięcia emocjonalnego, w chwili zadumy, wahań, w obliczu…. (np. 

   śmierci, nieszczęścia). 

 - adresatem wypowiedzi jest ….., 

 - podmiot liryczny zwraca się do ….., 

 - podmiot liryczny jest dla adresata mistrzem, uczniem, synem …., 

 - podmiot liryczny oczekuje od adresata odpowiedzi na pytania, pocieszenia,  

   przyjęcia określonej postawy życiowej, zmiany poglądów…. 

 - podmiot liryczny zwraca się do….:Boga, żałości, Muzy,  śmierci, pojęcia  

   abstrakcyjnego, ojczyzny, narodu, pokolenia, człowieka młodego, kochanej   

   kobiety, matki, grupy społecznej, przyjaciół, współwyznawców, innych   

   ludzi, itd. 

4. Jaka jest konstrukcja wypowiedzi? 

- wypowiedź jest wyznaniem ….(kogo?) dekadenta/ człowieka końca wieku/  

  (czego?) wątpliwości, utraty wiary, miłości…. 

- wypowiedź ma charakter wyznania, jest dyskursywny, 

- podmiot liryczny posługuje się maską, gdyż słowa wypowiada drzewo… 

- wypowiedź ma formę dialogu, (kto, z kim rozmawia? pozornego czy  

---