Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsanın idrak fəaliyyətində hisslərin rolu.
- IV 13.2. Hisslərin xarici ifadəsi və əsas keyfiyyətləri
337
münasibətlərin təzahür formalarını ifadə edir. Ona görə də emosiyaları, hisslərin təzahür formaları kimi baĢa düĢmək lazımdır. Emosiyaların inkiĢafının ali səviyyəsi davamlı hissləridir. Ġnsanlar öz hisslərini emosiyalar formasında yaĢayırlar. Emosiyalar – insan təcrübəsinin hissi fundamenti hesab olunur. Onlar ətraf aləmlə, cəmiyyətlə qarĢılıqlı münasibətləri zənginləĢdirir və xatirələrə dinamiklik verir. Ġnsan hiss və emosiyaların köməyilə gündəlik həyatında rastlaĢdığı bioloji, psixoloji, sosial gərginliklərdən azad olur. Bu psixoterapevtik funksiya kimi orqanizmin relaksasiyasına kömək edir. Təsəvvür edin ki, siz yalnız düĢünən, hərəkət edən, lakin hiss etməyən varlıq olsaydınız nə baĢ verərdi? Hiss və emosiya əslində bədənlə Ģüurun birgə fəaliyyətinin son məhsulu və ya təzahür formasıdır. Hiss və emosiya diqqət, hafizə, duyğu, qavrayıĢ, təfəkkür, təxəyyül və orqanizmin mürəkkəb kombinasiyasıdır. İnsanın idrak fəaliyyətində hisslərin rolu. Ġnsanın psixi həyatı çoxcəhətli, rəngarəng olsa da o vəhdətdədir. Ġdrak prosesləri (duyğu, qavrayıĢ, diqqət, hafizə, təfəkkür, təxəyyül, nitq) emosiya və hisslərlə dialektik vəhdət təĢkil edir. Bu köklü qanunauyğunluq müasir təlim nəzəriyyəsi üçün fundamental əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, hissələrin qeyri adi qüvvəsindən istifadə etməklə Ģagirdin və ya tələbənin idrak fəaliyyətini fəallaĢdırmaq yolu ilə, təlim prosesinin məhsuldarlığını yüksəltmək olar. Təlim prosesində öyrəncilərin emosional cəhətdən fəallaĢdırılması nəinki elmi, həm də köklü praktik məsələ kimi meydana çıxır. Ġnsan hafizəsi adətən seçici xarakter daĢıyır. Hafizənin bu önəmli xüsusiyyəti onun hər bir növündə öz təsdiqini tapır. Belə bir önəmli qanunauyğunluq ilk növbədə insanın cisim və hadisələrə münasibəti ilə müəyyən olunur. BaĢqa sözlə desək insanda müəyyən hiss və emosional hal doğuran qıcıqlandırıcı
338
(söz, hərəkət, hadisə, cism, və s.) yaddaĢda daha yaxĢı saxlanılır. Psixologiyada hisslərlə hafizənin qovĢağında önəmli bir fenomen – emosional hafizə fenomeni əmələ gəlmiĢdir. «Kinli adamın yaddaşı uzun olar», «İlan vuran ala çatıdan qorxar» tipli atalar sözləri empirik surətdə hisslərin hafizə və qavrayıĢa göstərdiyi təsiri təsdiq edir. QavrayıĢ sahəsində tədqiqat aparan klinist-psixoloqlar psixologiyada təsbit olunan faktı təsdiq edirlər. Sübut olunmuĢdur ki, insan onun üçün təhlükə törədən, həyatı üçün qorxulu olan cisim və hadisələri bir qayda olaraq düzgün qavramır. Yaxud da əksinə insan sevinc hissini yaĢayanda, sevəndə kiməsə vurulanda ətrafda baĢ verən hadisələrin, insanların yalnız yaxĢı cəhətini görür, onları dəyiĢdirmək istəmir, olduğu kimi qavrayır, tənqidi münasibət bəsləyə bil- mir. «Sevən adamın gözü kor olar» dedikdə məhz sevgi hissi- nin qavrayıĢa göstərdiyi təsir ön plana çəkilir. Hisslərin idrak fəaliyyətində rolu təkcə qavrayıĢ və hafizə prosesləri ilə məhdudlaĢmır. Təfəkkür, təxəyyül və nitq kimi idrak prosesləri də hisslərlə vəhdətdə cərəyan edir. Təfəkkür və hiss, ət və dırnaq kimi bir-birindən ayrılmazdır (Ə.Ə.Əlizadə). Onların vəhdətdə inkiĢaf etdirilməsi müasir Azərbaycan məktəbi üçün prioritet olmalıdır. Təhsil müəssisələrində təlim-tərbiyə iĢlərinin bu istiqamətdə qurulması daha da ahəngdar, kamil Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢdırılması deməkdir. Ali psixi funksiya kimi təfəkkürlə hiss arasında funksional – genetik əlaqə mövcuddur. Yeni təhsil konsepsiyası Ģagirdin, tələbənin təfəkkürünü inkiĢaf etdirməyi əsas məqsəd kimi qarĢıya qoyur. Bu yolda hafizə artıq köməkçi vasitəyə çevrilir. Mütəxəssislərin fikrincə son dövrdə bir çox yerlərdə, təhsil son dərəcədə rasionallaĢdırılıb və verballaĢdırılıb. Belə olan Ģəraitdə uĢaqların affektiv – emo- sional duyumu öləziyir. Nəticədə insanlar arasında laqeidlik, etinatsızlıq, biganəlik, soyuqluq əmələ gəlir. Odur ki, Ģagird təfəkkürünün fəallaĢdırılması, onun inkiĢafı hiss və emosiya-
339
lardan təcrid olunmuĢ halda yox, onunla vəhdətdə, onun köməyi ilə həyata keçirilməlidir. Eksperimental Ģəkildə sübut olunmuĢdur ki, emosional fəallıq olmadan hər hansı mürəkkəb fikri və praktik məsələnin həlli subyektiv surətdə mümkün deyildir. Odur ki, hər hansı mürəkkəb məsələ iki planda həll edilir: 1) emosional, 2) intellektual.
nin tapılmasına olan inam hissinin əmələ gəlməsidir. Bundan sonrakı əməliyyatla əlaqədar olaraq emosional fəallıq da artır. Məsələnin emosional planda həlli, onun intellektual planda həllini surətləndirir. Belə ki, emosiyalar idrak proseslərini nəinki fəallaĢdırır, həm də problemlə bağlı qavrayıĢın, hafizənin, təfəkkürün məzmununa seçici təsir göstərir. Müasir təlim nəzəriyyəsinin mühüm tələbi - Ģagirdlərin təfəkkürünün inkiĢaf etdirilməsi problemini yalnız hiss və emosiyaların fəallaĢdırılması zəminində, təfəkkürlə hissin vəhdətinin təmin edilməsi əsasında uğurla həll etmək olar. Təxəyyül ali psixi funksiya kimi idrak fəaliyyətində mühüm rol oynayır. O, ilk növbədə hissləri fəallaĢdırmağın baĢlıca vasitəsidir. Təxəyyül gücündən itsifadə etməklə gələcək peĢəsi qanadında səyahət edən gənc tələbə öz hisslərini daha da rövqləndirir. Bununla da özünün təlim fəaliyyətinə münasibəti dəyiĢir və tələbə daha səylə oxumağa baĢlayır. Təxəyyülün aktivləĢdirilməsi tələbənin emosional cəhətdən fəallaĢdırılmasının önəmli Ģərtlərindən biridir. Beləliklə, idrak poseslərinin motivasiya əsası bilavasitə hisslərlə bağlıdır. Hiss və emosiyaların köməyi ilə Ģagirdlərin idrak fəallığının artırılması müasir dərsə verilən psixoloji tələblərdəndir.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|