Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Affektlər.
- Frustrasiya.
346
alınması da zəruridir. Affektlər. Affektlər surətlə yaranan, qüvvətli, nisbətən tez keçib gedən emosional hallardır. Affektlər insanı tez bürüyən, sürətlə ötüb keçən, iradi nəzarətin pozulması ilə səciyyələnən emosional prosesdir. Bu zaman insan keçirdiyi qorxu, hiddət, qəzəb və s. hisslərə güclü Ģəkildə qapılır. Adətən, insana qarĢı ədalətsiz, normalara uyğun gəlməyən, mənliyə toxunan hərəkətlər onu bir anda, sürətlə özündən çıxarır və kəskin hərəkətlərə yol verməsinə səbəb olur. Ġnsan bu cür hərəkətlərin icrasına əvvəlcədən hazırlaĢmır. Onun bütün hərəkətləri Ģüurun nəzarətindən kənar baĢ verir. Fizioloji affekt adlanan bu hal tez də keçib gedə bilir.
insanın fəaliyyət və ünsiyyət prosesində çətin və mürəkkəb fi- ziki, zehni iĢlər görərkən, eləcə də təhlükə zamanı təcili və məsuliyyətli qərar qəbul etmək zərurəti qarĢısındaqaldıqda keçirdiyi psixi vəziyyətdir. Mahiyyətcə stress – insanın keçir- diyi normal vəziyyətlərdən biridir. Onun insana pis təsiri həmin emosional vəziyyətin hansı səviyyədə baĢ verməsi ilə bağlıdır. Belə ki, stress halı bəzi vaxtlarda insanın məqsədyönlü fəaliyyətinə pozucu təsir göstərir, bəzən isə əksinə qüvvə və enerjini artırır, fikrin cəmləĢməsinə müsbət təsir göstərməklə, çətin məsələnin tez və asanlıqla həll olunmasına Ģərait yaradır. Bu mənada görkəmli Kanada fizioloqu H.Selye stressi «ümumi adaptasiya sindromu» adlandırmıĢ və onun üç mərhələdən ibarət olduğunu göstərmiĢdir: 1. həyəcanlanma. 2. müqavimət. 3. əldən düĢmə və üzülmə. H.Selye stressi – hər hansı fövqaladə təsirə qarĢı qeyri – spesifik müdafiə reaksiyası adlandırmıĢdır. Deməli psixi proseslərin diqqətin, qavrayıĢın, hafizənin, təfəkkürün gediĢinə dolaĢıqlıq yaradan psixi vəziyyəti distress adlandırmaq olar. Uzunmüddətli distress vəziyyəti insanda bəzi xəstəliklərin (infarkt, beyin insultu, keçəllik, diĢ tökülməsi və s.) yaranmasına səbəb olur. Psixoloji stress emosional və informasion stressə bölünür. Emosional
347
stress təhlükəli, çətin, qorxulu Ģəraitdə özünü biruzə verir. Belə olan halda psixi fəaliyyətin gediĢində neqativ məzmunlu dəyiĢiklik təzahür edir. Ġnformasion stress isə informasiya gününün həddən ziyadə çoxluğu nəticəsində tapĢırığın öhdəsindən gələ bilməkdə özünü göstərir. Stressin bir forması da eustressdir. Eustress – xoĢ xəbər, yaradıcılıq müvəffəqiyyəti, xoĢa gələn fiziki iĢ və s. nəticəsində yaranan müsbət gərginlik vəziyyətidir. Eustress – əmək fəaliyyətini artırır və bədənin xəstəliklərə qarĢı müqavimətini gücləndirir.
nahaq gözləmə, əhval pozuntuluğu) – insanın düĢdüyü psixi vəziyyət formasıdır. Ġnsanın öz məqsədinə çatmasına maneçilik törədən real və ya xəyali maeələrlə rastlaĢması nəticəsində keçirdiyi emosional hal – frustrasiya adlanır. Onun mahiyyətini daha yaxĢı baĢa düĢmək üçün aĢağıdakı nümunə ilə tanıĢ olaq: İmatahan olduğu üçün, gecə saat 3-ə qədər yatmayıb suallara hazrlaşmısınız. Gec yatdığınıza görə, otaq yoldaşınızın da nə vaxt oyandığını və evdən çıxdığını da bilməmisiniz. Zəngli saatı da qurmağı unutmusunuz. Belə olan halda, imtahana gecikdiyiniz üçün bir fincan çay da içməyib tələsik avtobus dayanacağına yollanırsınız. Dayanacağa çatan kimi universitetin yanından ötən avtobusun elə indicə uzaqlaşdığını görürsünüz. İmtahana gecikməmək üçün universitetə qismən yaxın gedən başqa avtobusla getməyə qərar verirsiniz. Əl qaldırmağınıza baxmayaraq, onlar da dolu olduğu üçün sizi götürmək üçün saxlamırlar. Artıq sınağa yarım saat qalıdığı üçün məcbur olub taksi saxlayırsınız. Yolda tıxac olduğu üçün taksi sizin zənn etdiyinizdən də ləng getməyə məcburdu. Elə universitetə azacıq qalmış arxadan gələn maşın sizin maşınla toqquşur. Sürücü maşını yolun kənarında sax- layaraq, həmin sürücü ilə mübahisə etməyə başlayır. Bu halda siz həyəcanla saata baxıb imtahana 8 dəqiqə qaldığını görürsünüz. Sürücü «Mən gedə bilmərəm» – deyib, yol polisi-
348
piyada getməyə məcbur olursunuz. Auditoriyaya girəndə müəllimin sizi soruşduğunu eşidirsiniz. Bileti çəkib əyləşəndə, qələmi unudub evdə qoyduğunuz məlum olur. Belə bir şəraitdə başınızı əlləriniz arasına alaraq durur və yaxında olan tələbə yoldaşınızdan qələm istəyirsiniz. Yuxarıda göstərdiyimiz misalda, tələbənin düĢdüyü psixi vəziyyət onun keçirdiyi emosional hal, frustrasiya halıdır. Bu cür halı, psixi vəziyyəti elə dilimizdə iĢlədilən əngəllənmə sözü ilə ifadə etmək olar. Onda frustrasiyanı, əngəllənmə duyğusu, hissi kimi xarakterizə etmək olar. Beləliklə, insanın qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmasına, onu əldə etməsinə real və xəyali surətdə əngəllər törədən cisim və hadisələrlə qarşılaşdığı zaman keçirdiyi hisslər frustrasiya və ya əngəllənmə hissi adlanır. BaĢqa sözlə frustasiya insanın hər hansı bir uğursuzluğa, itgiyə əlacsızlıq hissi, bihadə sərf olunan cəhdlə müĢayət olunan mənfi – emo- sional təəssüratıdır. Frustrasiya əsasən insanın narazılıq və ya təmin olunma- maq səviyyəsi onun dözüm səviyyəsindən üstün olduqda əmələ gəlir. Frustrasiya özünü itirmək, qəzəb aqressiya, küskünlük, həyəcan, inamsızlıq və s. Ģəkildə təzahür edir. Həyəcan – fru- strasiya halətinin katalizatorudur. Həyəcan – mövcud vəziyyətin və davranıĢın gələcəkdə ortalığa çıxaracağı nəticə ilə bağlı olaraq yaranır. Bu hiss insanı gələcəkdə arzu etmədiyi bir durumda olmaqdan qorunmasına yönəldir. Frustrasiya həyəcan və aqressivliklə müĢayət olunan pro- sesdir. Yuxarıda, imtahana gecikən tələbənin həm həyəcan, həm də frustrasiya halətinə düĢməsi bunu sübut edir. Ġmtahandan müvəffəqiyyət qazanıb-qazanmamasını dü- Ģünərkən həyəcanlanan tələbə, onu oyatmadığı üçün otaq yoldaĢına, saatı qurmadığı və qələmi unutduğu üçün özünə hirslənir, acığı tutur. Frustrasiya Ģəraitində narazılıq səviyyəsi üstünlük təĢkil etdiyi üçün ətrafda baĢ verən hadisələri Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|