Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qabiliyyətlərin inkiĢafı.
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar
- Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular
415
mühüm rol oynayır. Xüsusi maraqlar dedikdə, psixologiyada insan fəaliyyətinn müəyyən sahəsinin məzmununa aid olan, bu fəaliyyət növü ilə əsaslı məĢğül olmaq meylinə çevrilən maraq- lar nəzərdə tutulur. Bu baxımdan insada yaranan idrak maraqları onu müvafiq fəaliyyətin üsullarına yiyələnməyə təhrik edir. Nəticədə idrak maraqlarının təsiri altında fəaliyyətin mənimsənilməsi baĢ verir, insanın həmin fəaliyyəti müvəffiqiyyətlə icra etməsi üçün lazım olan imkanları təzahür edir. Deməli, hər hansı bir fəaliyyət sahəsinə idrak maraqlarının meydana gəlməsi bu sahədə qabiliyyətlərin oyanması ilə sıx bağlıdır. Bütün yaĢ dövrlərində bu cür xüsusi maraqların təzahürünü müĢahidə etmək mümkündür. Lakin təcrübə göstərir ki, bu cür maraqlar heç də həmiĢə davamli xarakter daĢımır. Belə olduqda həmin maraqlar qabiliyyətlərin formalaĢmasına lazımi təsir göstərə bilmir.
hadisələrdən fərqləndirici xüsusiyyəti onun təbii imkanlarla sıx bağlı olmasından ibarətdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir təbii imkanın qabiliyyətə çevrilməsi böyük inkiĢaf yolu keçməli olur. Həyati faktlar göstərir ki, insan qabiliyyətlərinin bir çoxunda bu inkiĢaf həyatın ilk günlərindən baĢlayır, müva- fiq qabiliyyətlər dayanmadan inkiĢaf edir. Qabiyyətlərin inkiĢaf prosesini bir neçə mərhələyə ayırmaq mümkündür. Bu mərhələlərin bəzilərində gələcək qabiliyyətin anatomik-fizioliji əsasına hazırlıq baĢ verir, digər mərhələdə isə təbii imkanların qeyri bioloji planda formalaĢması, üçüncü mərhələdə isə zəruri qabiliyyət müvafiq səviyyəyə çatması baĢ verir. Bütün bu proseslər paralel Ģəkildə çərəyan edə, bu və digər Ģəkildə bir bi- rinin üzərinə düĢə, bir-birini tamamlaya bilər. AparılmıĢ tədqiqatlar göstərmiĢdirki, elementar Ģəkildə olsa da, əsasında aydın ifadə olunan anatomik fizioloji imkanları hiss olunan qabiliyyətlərin ilkin inkiĢaf mərhələsində belə zəruri üzvü strukturun və ya onların əsasında zəruri funk-
416
sional üzvlərin formalaĢması tələb olunur. Bu, adətən, anadan olandan 6-7yaĢa qədər olan dövrü əhatə edir. Bu zaman bütün analizatorların təkmilləĢməsi beyinin ayrı-ayrı sahələrinin, bünlarla bağlı olaraq hərərət orqanlarının, xüsusilə əlin inkiĢafı tələb olunur. Bütün bunlar uĢaqda ümumi qabiliyyətlərin formalaĢması və inkiĢafı üçün səmərəli Ģərait yaradır ki, bu da xüsusi qabiliyyətlərin inkiĢafı üçün zəmin rolunu oynayır. Xüsusi qabiliyyətlərin fəal Ģəkildə yaranması, özünü göstərməsi məktəbəqədər dövrdə müĢahidə olunur, kiçik və or- ta məktəb yaĢı dövründə inkiĢaf tempi daha da yüksəlir. Ġlk dövrlər bu inkiĢafa uĢaqların müxtəlif tipli oyunları, sonra isə təlim və əmək fəaliyyəti əsaslı təsir göstərir. Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, uĢaqlarda qabiliyyətlərin inkiĢafında kompleks Ģəkildə aparılan iĢlər, baĢqa sözlə eyni vaxtda bir-birini tamamlayan bir neçə qabiliyyətin inkiĢaf etdirilməsi daha səmərəli nəticə verir. Çoxplanlı və müxtəlif fəaliyyət növlərindən istifadə edən insanda qabiliyyətlərin kompleks Ģəkildə inkiĢafı üçün Ģərait yaranmıĢ olur. Təcrübə göstərir ki, əgər uĢağın fəaliyyəti yaradıcı xa- rakter daĢıyırsa, o daima uĢağı fikirləĢməyə məcbur edir, onun üçün cəzbedici olur, öz qabiliyyətini yoxlamaq və inkiĢaf etdirmək vasitəsinə çevrilir. Əgər yerinə yetirilən fəaliyyət optimal çətinlik zonasında, daha doğrusu onun imkanları səviyyəsində olarsa, bu həmin sahədə uĢağın qabiliyyətinin inkiĢafını da öz arxasınca aparacaqdır. Bu zonadan kənarda olan fəaliyyət qabiliyyətin inkiĢafına lazim təsir göstərə bilməyəcəkdir. Əgər həmin fəaliyyət həddindən artıq sadə olarsa, o sadəcə olaraq yiyələndiyi qabiliyyəti həyata keçirməyə imkan verəcəkdir. Əgər yerinə yetirilməli olan fəaliyyət həddindən artıq mürəkkəb olarsa, onda həmin fəaliyyət optimal çətinlik zonasını aĢdığına görə yerinə yetirilə bilməyəcək, nəticədə yeni bacarıq və vərdiĢlərin formalaĢmasına səbəb olmayacaqdır.
417
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar 1. Siz qabiliyyət haqqında nə bilirsiniz? Onun tərifini verin. 2. B.M.Teplov qabiliyyətləri necə xarakterizə etmiĢdir? 3. Qabiliyyətlərin bilik, basarıq və vərdiĢlərlə vəhdəti nədən ibarətdir? 4. Ġstedad nəyə deyilir? 5. Ġstedadın uĢaqlıq, yeniyetməlik və gənclik dövrü üçün xarakterik olan hansı növləri vardır? 6. Qabiliyyətləri keyfiyyət baxımından necə xarakterizə etmək olar? 7. Qabiliyyətlərin kompensasiya imkanları haqqında danıĢın. 8. Xronoloji və ağıl yaĢları bir-birindən nə ilə fərqlənir? 9. Əqli istedad əmsalı hansı düsturla hesablanır? 10.Qabiliyyətlərin quruluĢunu Ģərh edin. 11.Ümumi və xüsusi qabiliyyətləri xarakterizə edin. 12.Talant və dahilik haqqında danıĢın. 13.Təbii imkanlar qabiliyyətdə nə kimi rol oynayır? 14.Ünsiyyətin qabiliyyətdə yeri nədən ibarətdir? 15.Qabiliyyətlərin formalaĢmasından danıĢın. Ona təsir edən amillər hansılardır?
1. Qabiliyyətlər və onların quruluĢu. 2. ġagirdlərdə qabiliyətlərin inkiĢafı. 3. Ġnsan qabiliyyətlərinin sürətli inkiĢafı Ģərtləri. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|