Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təlim fəaliyyətinin strukturu.
- İdrak tələbatları, təlim motivləri təlim məqsədləri və vəzifələri, tədris işləri
- VI. 24.2. Təlim və psixi inkiĢaf
- V.Ştern
531
Ģagirdlərə dolaĢıq, çətin, ikinci dərəcəli, o qədər də yenilik xa- rakteri daĢımayan materiallar təqdim olunduqda onlarda asanlıqla həmin materiallara qarĢı psixoloji doyumluluq yaranır. Təlim prosesindəki fəallıqları aradan qalxır.
edilməsi öyrədən adamın - müəllimin Ģəxsi keyfiyyətlərindən, pedaqoji və metodiki ustalığından, hər bir halda tətbiq etdiyi konkret tədris metodundan, Ģagirdlərin psixologiyasını də- rindən bilməsindən və s. asılıdır. Müəllim öz Ģəxsi keyfiyyətləri ilə Ģagirdlərə nümunə olmalıdır. Yüksək pedaqoji bacarıq və qabiliyyətlərə malik olmayan müəllim öz vəzifəsinin öhdəsindən lazımınca gələ bilməz. Onda yüksək pedaqoji mərifət, pedaqoji ünsiyyət keyfiyyəti formalaĢmalıdır. Müəllim təlim materialını didaktik yolla iĢləyərək Ģagirdlərə zəruri məlumatı verməyi, onların fəaliyyətini səfərbər edə bilməyi, Ģagirdlərin əqli inkiĢafına təkan verməyi bacarmalıdır. Təlimin müasir metodlarından yerli-yerində istifadə edə bilməyən müəllim öz vəzifəsinin öhdəsindən lazımınca gələ bilməyəcəkdir. Nəhayət, üçüncüsü, təlim prosesi öyrədilənin-Ģagirdin xüsusiyyətlərindən, onun fərdi psixi inkiĢaf xüsusiyyətlərindən (əqli, emosional, iradi), onda təlimə qarĢı münasibətin yaranmasından, onun meyl və maraqlarından, tələbat və öyrənməyə qabillik imkanlarından da çox asılıdır. BaĢqa sözlə, təlim prosesi Ģagirdlərin fərdi-psixoloji və yaĢ xüsusiyyətləri ilə sıx bağlıdır. Bu cəhətlər nəzərə alınmadan təlim fəaliyyətini təĢkil etmək və lazımi müvəffəqiyyətə nail olmaq mümkün deyildir. Təlim fəaliyyətinin strukturu. Ġnsan təlimin köməyi ilə bəĢəriyyətin təcrübəsinə yiyələnir. Bu təcrübəni öyrənmədən onun həyatda baĢ çıxarması mümkün deyildir. Həmin təcrübənin öyrənilməsinin, mənimsənilməsinin baĢlıca yolu isə təlimdir. Ona görə də öyrənmənin strukturunu bilmədən, bu strukturu nəzərə almadan təlim fəaliyyətini təĢkil etmək də
532
çətinləĢərdi. Öyrənmənin, təlimin psixoloji strukturuna aĢağıdakı komponentləri daxil etmək mümkündür: İdrak tələbatları, təlim motivləri təlim məqsədləri və vəzifələri, tədris işləri, özünənəzarətə keçən nəzarət, özünüqiymətləndirməyə keçən qiymətləndirmə. Tədris iĢləri də müxtəlif olur. Buraya təhrikedici (icrae- dici), proqram-məqsədli, fəal əməliyyatlı, nəzarət-tənzimedici (qiymətləndirici, yoxlayıcı, təshihedici) iĢləri aid etmək olar. Ümumiyyətlə, psixoloji tədqiqatlar əsasında əldə edilmiĢ faktlar belə bir cəhəti əsaslandırmağa imkan verir ki, idrak tələbatlarının ödənilməsi insanın normal Ģəkildə inkiĢafı üçün zəruri Ģərtdir. Eyni cəhət insanın öyrənməsinə, təlim fəaliyyə- tinə də aiddir. Öyrənmə məhz insanın idrak tələbatlarından baĢladıqda onun fəallığını təmin edən əsas amilə, motivə çevri- lir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, vasitəsiz motiv olan idrak motivləri ilə yanaĢı, vasitəli motivlər də Ģagirdi öyrənməyə təhrik edir. Bu mənada təlimin motivləĢməsi, motivasiya sahə- sinin yaranması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Təlim motivləri barədə sonrakı bölmədə qeyd olunduğuna görə burada həmin məsələni geniĢ Ģərh etmirik. Öyrənmənin strukturunda təlim məqsədləri və
vəzifələrinin də özünəməxsus yeri və rolu vardır. Məhz bu cəhət öyrənmənin təlim xarakteri daĢımasına imkan verir. BaĢqa sözlə, öyrənmə planlı, müəyyən məqsəd və vəzifələri yerinə yetirəcək Ģəkil aldıqda təlimə çevrilir, bilik bacarıq və vərdiĢlərin mənimsənilməsinə gətirib çıxarır. Deməli, təlim fəaliyyətinin məqsədi müvafiq bilik, bacarıq və vərdiĢlərin əldə edilməsindən ibarətdir. Lakin əgər Ģagirddə həmin bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmək tələbatı yoxdursa həmin məqsədə nail olması mümkün deyildir. Nəhayət, qeyd etdiyimiz kimi, öyrənmənin məqsəd və vəzifələrini həyata keçirməyə imkan verən tədris işləri də onun strukturunda əsas yerlərdən birini tutur. Bu cür iĢlərə, birinci növbədə, icraedici (təhrikedici) iĢlər daxildir. Öyrənən adam
533
həmin tədris iĢlərindən istifadə etmədən müvafiq bilik, bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnə bilməz. Bu cür iĢlər insanı fəaliyyətə yönəldən iĢlərdir. Ona görə də burada öyrənmənin motivləri öz təsirini göstərir. Proqram məqsədli iĢlərə gəldikdə, bu cür tədris iĢləri proqram tələblərini ödəməklə bağlı olan Ģifahi və yazılı çalıĢmalardan, laborator iĢlərindən və s. ibarət olur. Fəal- əməliyyatlı tədris iĢləri Ģagirdlərin fikri fəaliyyətini fəallaĢdırmağa yönəldilən, onlarda idrak fəallığı yaradan iĢlər- dir. Bu cür tədris iĢləri Ģagirdlərin əqli inkiĢafına təkan verir, onları sadəcə
reproduktivlikdən uzaqlaĢdırır. Onlar oxuduqlarını yadda saxlayıb, yada salmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda həmin materialı dərk edir, anlayırlar. Təlimin strukturuna daxil olan nəzarət-tənzimedici tədris iĢlərinin də rolu böyükdür. Bu iĢlər əsasən qiymətləndirici, yoxlayıcı və təshihedici xarakter daĢıyır. Bunların köməyi ilə Ģagirdlərin təlim fəaliyyətini idarə etmək mümkün olur. Burada xüsusilə özününəzarətə keçən
nəzarətin və
özünüqiymətləndirməyə keçən
qiymətləndirmənin rolu
böyükdür.
VI. 24.2. Təlim və psixi inkiĢaf
Təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsi daima diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri olmuĢdur. Lakin ilk baxıĢda asan görünən bu məsələ daim mübahisələrə səbəb olmuĢ, təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsi məsələsi həmin sahədə tədqiqat aparan
alimlər tərəfindən müxtəlif istiqamətdə Ģərh olunmuĢdur. Vaxtilə alman psixoloqu V.Ştern belə bir müddəanı əsas tuturdu ki, təlim inkiĢafın arxasınca gedir və ona uyğunlaĢır. Bu fikrin əksinə olaraq görkəmli rus psixoloqu L.S.Vıqotski təlim və tərbiyənin uĢağın psixi inkiĢafında həlledici rolunu Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|