Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI.24.4. Öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən amillər
540
bəsində təlimə qarĢı mənfi münasibət yaradır. Belə uĢaqların gələcək planları təlimlə bağlı olmur. Onların maraqları müxtəlif olur ki, bunların içərisində idrak maraqları da mühüm yer tutur. Geridə qalan ikinci tip Ģagirdlər arasında da iki yarımtip müəyyənləĢdirmək mümkündür. Bunlardan birinci yarımtipə özünün təlimdəki müvəf- fəqiyyətsizliyini, kollektivdəki uğursuz vəziyyətini sinifdənkənar əqli fəaliyyətlə əvəz edən Ģagirdləri aid etmək olar. Onların gələcək haqqında arzuları məhz sinifdənkənar məĢğuliyyətin həmin sahəsi ilə bağlı olur. Bu cür Ģagirdlərdə təlimin geniĢ sosial motivləri formalaĢmamıĢ olur. Ġkinci yarımtipə məxsus olan Ģagirdlərin təlimdəki müvəffəqiyyətsizlikləri onları baĢqaları ilə, xüsusilə məktəb- dənkənar qruplarla əlaqəyə girmək üçün yollar axtarmağa yönəldir. Belə uĢaqlarda tez-tez mənfi sosial istiqamətə malik olan maraq və meyllər müĢahidə olunur. Bu Ģagirdlər çox vaxt Ģagird mövqeyini itirirlər. Onlar intizamı kobudcasına pozurlar və müəllimlərin yanında etibarlarını itirirlər. Dərsdə geridə qalan üçüncü tip Ģagirdlərin xarak- teristikasını vermək o qədər də çətin deyildir. Bu tipə aid olan Ģagirdlər bir növ birinci tip Ģagirdlərin zəif öyrənməyə qabillik xüsusiyyətini və ikinci tip Ģagirdlərin asosial istiqamətlərini özlərində əks etdirirlər. Geridə qalma, təlimdə müvəffəqiyyətsizliyin səbəblərinin və onların tiplərinin təhlili müəllim üçün, Ģübhəsiz, böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki bu zaman məktəbdə özünə yer edən bu xəstəliyin qarĢısını almaq və aradan qaldırmaq imkanı yaranır. Lakin hələ psixoloji tədqiqatlar həmin xəstəliyin qarĢısını almağın tam səmərəli yollarını aĢkara çıxara bilməmiĢdir. Bu sahədə aparılan ayrı-ayrı tədqiqatlara istinad edərək təlimdə geridə qalmanın aradan qaldırılmasına kömək edə biləcək bəzi yolları nəzərdən keçirək. Birinci tipə mənsub olan Ģagirdlərlə (öyrənməyə qabillik
541
keyfiyyəti aĢağı olan) birinci növbədə elə iĢ aparmaq tələb olu- nur ki, onların müvəffəqiyyətlə oxumalarını ləngidən, ona mane olan fikri fəaliyyət xüsusiyyətləri yenidən qurulmuĢ ol- sun. ÜmumiləĢdirmə qabiliyyətinin zəif inkiĢaf etməsi, əyani- əməli təfəkkürün məntiqi təfəkkürə nisbətən üstünlüyü həmin Ģagirdlərlə iĢ apararkən təlimin ilk mərhələsində əyani obrazla- ra istinad etmək zəruridir. Bu zaman müəllim elə bir Ģərait yaratmalıdır ki, istifadə olunan əyani vəsait Ģagirdlərin diqqətini əsas fikri məsələnin həllindən uzaqlaĢdıran ikinci dərəcəli əlamətlərə yönəltməsin. Həmin Ģagirdlərlə aparılan mümarisələrin xarakterinə də xüsusi fikir verilməlidir. Sübutluluğun məntiqi strukturunun inkiĢafına, əqli nəticələrin formalaĢmasına imkan verən mümarisələrdən geniĢ istifadə olunmalıdır. Öyrənməyə qabil- liyi zəif olan Ģagirdlərlə müqayisəli təhlil tələb edən mümarisələrin aparılması daha faydalıdır. Müəllim elə bir Ģərait yaratmalıdır ki, hər bir Ģagird orada özünü göstərə bilsin, müəllim isə Ģagirdləri hər bir, hətta ən kiçik müvəffəqiyyətinə görə rəğbətləndirsin. ġagirdlərə verilən tapĢırıqlar içərisində elələri də olmalıdır ki, Ģagirdlər müstəqil Ģəkildə asanlıqla yerinə yetirə bilsinlər. Belə olduqda, Ģagirdlərdə müstəqil iĢləri yerinə yetir- məyə qarĢı müsbət münasibətin formalaĢması imkanı yaranır.
VI.24.4. Öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən amillər Adətən, öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən amilləri daxili və xarici olmaqla iki yerə bölürlər. Öyrənmənin
mümkündür. Bu cür subyektiv amillərdən xüsusilə təlimin motivlərini aid etmək olar. Sonrakı bölmədə təlim motivlərinin mahiyyəti və növləri, onların öyrənməyə təsiri qeyd
542
olunduğuna görə burada onları Ģərh etmirik. Psixoloji ədəbiyyatda öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən daxili amil kimi diqqət və ustanovkaya xüsusi yer verirlər. Bizə hər an saysız-hesabsız cisim və hadisələr təsir edir. Bunların içərisindən hal-hazırda bizə lazım olan, tanımaq və öyrənmək, mənimsəmək istədiyimiz cisim və hadisələri ayıra, seçə bilmədən qarĢımıza qoyduğumuz məqsədə nail ola bilmərik. Bunlar isə diqqətin bilavasitə iĢtirakı olmadan mümkün deyildir. Xüsusilə təlim fəaliyyətində diqqətin oynadığı rolu nəzərə alaraq K.D.UĢinski yazmıĢdır: «Diqqət Ģüurumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, Ģüurumuzda olan hər bir Ģey mütləq buradan keçir. Ona görə də Ģagirdləri təlim prosesində həmin qapını açıq saxlamağa alıĢdırmaq lazımdır». Təcrübə göstərir ki, müəllim dərsdə Ģagirdlərin diqqətini təĢkil etməyi bacarmasa heç bir informasiyanı mənimsədə bilməz. Ona görə də diqqət öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən ən mühüm daxili amillərdən biri kimi özünü göstərir. Bu cəhəti nəzərə alaraq müəllim təlim prosesində diqqətin qanuna- uyğunluqlarından geniĢ istifadə etməlidir. Qeyd etdiyimiz kimi öyrənmənin, mənimsəmənin səmərəliliyini təmin edən digər daxili amil ustanovkadır. Ġnformasiyaların seçilməsi, iĢlənməsi və onlardan istifadə edilməsi prosesində insan Ģəxsiyyətinin təzahür etmə halını psixoloqlar ustanovka adlandırırlar. Ustanovka dedikdə tələbatı müəyyən tərzdə təmin etməyə hazırlıq baĢa düĢülür. Ustanovka müəyyən bir fəaliyyətə Ģəxsiyyət tərəfindən dərk edilməyən hazırlıq halətidir. AparılmıĢ müĢahidə və eksperimentlər fərdin ustanovkasının təlim fəaliyyətində mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu göstərmiĢdir. Məsələn, psixoloji eksperiment zamanı iki qrupda eyni material eyni yolla öyrədilmiĢ, hər iki qrupda eyni miqdarda təkrar aparılmıĢdır. Lakin qrupların birinə qabaqcadan xəbərdarlıq edilmiĢdir ki, həmin materialı necə öyrəndiklərini soruĢana qədər bir daha təkrar aparılmayacaq, istənilən vaxt
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|