Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birincisi, intim ünsiyyət zonası
- İkincisi, şəxsi ünsiyyət zonası
- Üçüncüsü, formal ünsiyyət zonası
- Dördüncüsü, ümumi ünsiyyət zonası
- II. 4. 3. Ünsiyyət Ģəxsiyyətlərarası qarĢılıqlı təsir kimi
120
Təsadüfi deyildir ki, beynəlxalq əlaqələrin inkiĢafı müx- təlif dillərə malik olan insanların ünsiyyətində, informasiya mübadiləsində çətinliklər yaradır. Bu cür çətinliyi aradan qaldırmaq üçün müxtəlif ölkələrdən olan insanların baĢa düĢə biləcəyi simvollardan istifadə edilir. Bu məqsədlə o qədər də çətin olmayan görmə simvolları dünya miqyasında geniĢ yayılmıĢdır. Bu cür simvollara aeroportlarda, avtotraslarda da- ha çox rast gəlmək olur. Həmin simvolların köməyi ilə insanlar dayanacaqlar, yeməkxanalar, yanacaq və təmir yerləri və s. barədə məlumat əldə edirlər. Qeyri – verbal ünsiyyət vasitəsi kimi geniĢ yayılmıĢ vasitələrə üzün və bədənin ifadəli hərəkətlərini xüsusilə qeyd etmək lazım gəlir. Üzün ifadəli hərəkətlərindən (mimikadan), jestlərdən istifadə etməklə insanlar bir – birinə razılıq və narazılıqlarını, sevinc və kədərlərini və s. məlumatları çatdıra bilirlər. Lakin heç də jest və mimikalar həmiĢə vahid Ģəkildə, eyni cür baĢa düĢülmür və Ģərh olunmur. Müxtəlif mədəniyyət və sosial inkiĢaf pilləsinə malik olan insanlar bunları müxtəlif Ģəkildə dərk edirlər. Məsələn, baĢımızı yuxarıdan aĢağıya hərəkət etdirdikdə razılıq, təsdiq, yanlara hərəkət etdirdikdə narazılıq, inkar kimi baĢa düĢülür, Ģərh olunur. Əksər xalqlarda baĢın həmin hərəkətləri məhz bu cür də Ģərh olunur. Lakin bol- qarlarda bu tamamilə əksinə baĢa düĢülür. Bununla belə psixoloqlar aĢkara çıxarmıĢlar ki, çox vaxt bədənin, üzün ifadəli hərəkətləri, qeyri – verbal yolla çatdırılan məlumatlar həmsöhbətə verbal yoldan daha güclü təsir göstərir. Məsələn, insan sevincdən doğan göz yaĢları ilə dostlarını inandırmağa çalıĢsa ki, «Məndə hər Ģey yaxĢıdır!» onlar onun sözünə deyil, daha çox göz yaĢına inanacaqlar. Ġnsanların müxtəlif birliyində, o cümlədən dərs zamanı qeyri – verbal ünsiyyət vasitəsi kimi müxtəlif intonasiyadan, bir anlığa danıĢığı dayandırmaqdan, öskürməkdən və s. dən istifadə edilir. Məsələn, mühazirə zamanı tələbələrin müəyyən hərəkətlərinə narazılığını bildirmək üçün müəllimin səs tonunu
121
yüksəltməsi, alçaltması, bir anlığa danıĢığını dayandırması, öskürməsi tələbələrin sakitləĢməsinə, müəllimin nə demək istədiyini baĢa düĢmələrinə səbəb olur. Ġnsanın geyimi, paltarı da onu əhatə edənlərə onun əhvalı, hissləri, nə demək istəməsi, ədası barədə məlumat verir. Ġnsanlar onları əhatə edən adamlara öz mənasibətlərini təkcə geyimləri, ədaları ilə deyil, həmin adamlarla ünsiyyət zamanı hansı distansiyanı, məsafəni tutmalarına əsasən də çatdıra bilirlər. Bu yolla bir növ qeyri – verbal Ģəkildə ətrafdakılara öz münasibət tərzlərini çatdırırlar. Bu baxımdan mütəxəssislər Ģəxsiyyətlərarası ünsiyyətdə aĢağıdakı dörd zo- nanın mümkünlüyünü qeyd edirlər.
bədənlə təmasa qədər olan məsafə). Adətən bu məsafədə valideynlər övladları, olduqca yaxın dostlar, sevgililər ünsiyyət saxlayırlar. Adətən, az tanıdığın bir adam sənə bu zonada yaxınlaĢdıqda özünü narahat hiss edirsən. BaĢqasına sənin bu cür yaxınlaĢmağın həmin adamda sənin ona yaxın münasibət bəsləməyin barədə fikir doğurur. Psixoloji eksperimentlər göstərmiĢdir ki, xoĢbəxt ər – arvad məhz bu məsafədə ünsiyyət zamanı özlərini rahat hiss edirlər. Əksinə, bir – biri ilə yola getməyənlər bu məsafədən uzaq dayanırlar. İkincisi, şəxsi ünsiyyət zonası (0,5 metrdən 1,5 metrə qədər olan məsafə). Müxtəlif mədəniyyət, mədəni inkiĢaf səviyyəsində bu zonanın sərhəddi müxtəlif olur. Adətən, bu məsafədə bir – biri ilə yaxĢı, yaxın tanıĢ olan adamlar ünsiyyət saxlayırlar. Bu məsafə adamların bir – birinə toxunmalarına, əl vermələrinə, əllə çiyninə vurmalarına imkan verir. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, adamların əksəriyyəti bu zonanı özlərinin Ģəxsi məkanı hesab edir və yad adamlarla bu zonada ünsiyyətə meylli olmurlar. Təsəvvür edin ki, mikroavtobusda oturmusunuz. Dayana- caqda yeni bir sərniĢin maĢına minərək bütün yerlər boĢ olduğu halda sizin yanınızda oturur. Bu zaman siz istər – istəməz
122
özünüzü narahat hiss edirsiniz. Yəqin ki, siz belə halların Ģahidi olmusunuz ki, adamların sıx olduğu yerdə, məsələn, liftdə, metro vaqonunda, avtobusda insanlar bir – biri ilə vizüal təmasdan qaçır, pəncərədən baxmağa, gözlərini vaqondakı rek- lam Ģəkillərə zilləməyə cəhd göstərirlər. Bu cür davranıĢ tərzi Ģəxsi məsafə sərhəddini gözləmək cəhdindən irəli gəlir.
qədər olan məsafə). Adətən bu məsafəni iĢgüzar adamlarla ünsiyyət, eləcə də təsadüfi, az əhəmiyyətli söhbət zamanı gözləyirlər. Dördüncüsü, ümumi ünsiyyət zonası (3 metrdən uzaq məsafə). Bu məsafədə birinci və ikinci ünsiyyət zonalarındakı davranıĢı həyata keçirmək mümkün deyildir və yersizdir. Hətta bu məsafədə iĢgüzar ünsiyyət də həyata keçirilə bilməz. Bu məsafədə sadəcə olaraq, məsələn, mühazirəni dinləyirsən və deyə bilirsən ki, ümumi ünsiyyət sitüasiyasına düĢmüsən.
Sosial psixologiyada ünsiyyətin ən
mühüm cəhətlərindən biri kimi onun qarşılıqlı təsir prosesi olması, baĢqa sözlə interaktiv cəhəti diqqəti cəlb edir. Ünsiyyətə girərkən insanlar hər hansı sual, xahiĢ, əmr, izahat və s. zamanı qarĢılarına baĢqasına bu və ya digər Ģəkildə təsir etmək məqsədini də qoyur. Bu zaman o baĢqasından nəyisə öyrənmək, ona təsir etmək, onu yersiz hərəkətdən uzaqlaĢdırmaq, onunla dostluq əlaqələri yaratmaq, ondan hansısa bir köməkliyi əldə etmək və ya ona öz kömək əlini uzatmaq və s. istəyini güdə bilir. Bu zaman ünsiyyətin nəzərdə tutulan məqsədi onun hər iki iĢtirakçısının birgə fəaliyyət tələbatına uyğun olursa öz müsbət bəhrəsini verə bilir, təsir birtərəfli deyil qarĢılıqlı xarakter daĢıyır. Belə ki, A. fərdin hərəkəti B – in davranıĢında dəyiĢikliyə səbəb olur, onun cavab Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|