Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hərəkət qavrayıĢı.
- MüĢahidə və müĢahidəçilik.
274
əsasına görə hərəki təbiətə malikdir». Ritmi eĢitmək mümkün deyil. Biz ritmdən o zaman təsirlənirik ki, biz onu icra edirik. Zaman obyektiv mövcudluqdur, lakin onun qavranılması subyektiv xarakterdə olur. Əgər qavradığımız zaman maraqlı hadisələrlə zəngindirsə, bizə elə gəlir ki, vaxt əslində olduğun- dan sürətlə keçir. Əksinə, həmin vaxtda baĢ verən hadisələr maraqsızdırsa biz vaxtın çox ağır, ləng keçdiyini zənn edirik. Hadisələrə münasibətimiz keçirdiyimiz hisslər də zamanın qavranılmasına təsir edir. Hadisələr bizdə müsbət hisslər yaradırsa vaxt sürətlə keçir. Deməli, zaman qavrayıĢı çox dəqiq olmur, ona subyektiv amillər təsir göstərir, adam vaxtı qiymətləndirməkdə ciddi səhvlərə yol verir. Elə buna görə də vaxtı düzgün qiymətləndirmək üçün saatdan istifadə edirik. Hərəkət qavrayıĢı. Hərəkət qavrayıĢı həm məkan, həm də zaman amillərindən - cismin uzaqlığından, onların yerdəyiĢmə sürətindən, həm də qavrayanın özünün məkanda hərəkətindən asılıdır. Məsələn, saatın əqrəbinin hərəkətini bilavasitə görmək olmur. Onun əvvəlki yeri ilə hazırki yerini müqayisə etməklə hərəkət etdiyini söyləyirik. Həddən artıq surətli hərəkətləri də qavramaq mümkün olmur. Hərəkətin qavranılması bir sıra analizatorların fəaliyyəti ilə bağlıdır. Belə ki, görmə,
hərəkət, eĢitmə
analizatorları hərəkətin qavranılmasında iĢtirak edir. Hərəkətin qavranılmasında hərəkətin müxtəlif xassə və xüsusiyyətləri əks olunur. Məsələn, hərəkətin səciyyəsi (əyilmə, qalxma), forması (düzxətli, əyrixətli), istiqaməti (aĢağı, yuxarı, sola, sağa), müddəti (uzun, yoxsa qısa müddət), sürəti (cəld, ağır və s.). Qarşıda məqsədin olub-olmasından asılı olaraq qavrayıĢın iki növü mövcuddur: 1) Qeyri ixtiyari qavrayış 2) İxtiyari qavrayış QarĢıya xüsusi məqsəd qoymadan hər hansı bir obyektin qavranılmasına qeyri-ixtiyari qavrayış deyilir. Öz qeyri-adiliyi,
275
yeniliyi, cazibədarlığı ilə fərqlənən bu cür obyektləri xüsusi niyyət olmadan qavrayırıq. QarĢıya qoyduğumuz məqsədə müvafiq olaraq bir obyekti baĢqalarından ayıraraq qavradıqda baĢ verən inikas prosesinə ixtiyari qavrayış deyilir. Müəllimin mühazirəsini dinlədikdə, teatr tamaĢasına baxdıqda, kitab oxuduqda biz bu cür hərəkət edirik. QavrayıĢda illuziyalar. Hiss üzvlərimizə bilavasitə təsir edən cisimlər bəzən olduğu kimi deyil, təhrif edilmiĢ Ģəkildə qavranılır. Belə təhrif edilmiĢ, düzgün olmayan qavrayıĢa
ġəkil 13.
qavrayıĢında illuziya daha çox özünü göstərir. ġəkildə göründüyü kimi, üfüqi düz xəttlər fondan asılı olaraq, əyri xəttlər kimi qavranılır. Ġlluziyalar təkcə görmə ilə bağlı deyil, hərəkət, lamisə, ağırlıq, temperaturun qavranılmasında da baĢ verə bilir. Ġnsanın psixoloji haləti ilə bağlı olaraq da qavrayıĢ təhrif olunur. Məsələn, diqqətin zəifləməsi, affekt halı zamanı illuziya hadisəsi özünü göstərir.
nümunəsi müĢahidədir. MüĢahidə hər hansı fəaliyyət sahəsində müəyyən plan üzrə cərəyan edən davamlı və müntəzəm qavrayıĢa deyilir. Təlim iĢində, elmi-tədqiqat iĢlərində, bədii yaradıcılıqda bir sözlə, insanın fəaliyyətinin bütün sahələrində müĢahidənin böyük əhəmiyyəti vardır. MüĢahidənin müvəffəqiyyəti bir çox cəhətdən asılıdır: 1. Hər Ģeydən əvvəl müĢahidənin səmərəliliyi insanın
276
qarĢısında duran məqsəddən, müĢahidənin planından asılıdır. Müəyyən edilmiĢdir ki, insan gözü gündə 100000-ə qədər sıçrayıĢlı hərəkət edir. Bu sıçrayıĢlar bir-biri ilə əlaqələndirilməmiĢ, məqsədsiz olur. Belə vəziyyətdə müĢahidə edən həmin qarma-qarıĢıq təəssüratlardan baĢ çıxara bilməz. Ona görə də müĢahidənin istiqamətini göstərən, necə deyərlər, bir «kompas» lazımdır. Belə bir «kompas» məhz, müĢahidənin planı və qarĢıya qoyulan məqsəddir.
qabaqcadan hazırlaĢmaq, keçmiĢ təcrübə, müĢahidəçinin biliyi böyük əhəmiyyət daĢıyır. Ġnsan nə qədər geniĢ biliyə, zəngin təcrübəyə malik olarsa, onun qavrayıĢı da bir o qədər zəngin olar.
bir obyekti müntəzəm olaraq, dəfələrlə həm də, müxtəlif cəhətdən müĢahidə etmədən düzgün nəticəyə gəlmək olmaz. Ġnsanın sistematik, uzun müddət həm də planlı Ģəkildə qavrama qabiliyyəti müĢahidəçilik adlanır. MüĢahidəçilik qabiliyyəti olan insan predmetlərə, hadisələrə sadəcə olaraq baxmır. O, cisim və hadisələrdən mühüm olan, yeni olan cəhətləri görməyi bacarır. MüĢahidəçi adam cisimlərdə oxĢar olan, fərqli olan cəhətləri görür. MüĢahidəçilik Ģəxsiyyətin ən
mühüm, qiymətli keyfiyyətidir. Bu xüsusiyyət ona ətraf aləmdə baĢ verən hadisələri düzgün qavrama və onlarla düzgün münasibətdə olmaq imkanı verir. Akademik Ġ.P.Pavlov müĢahidəçiliyi elmi idrakın mühüm Ģərti hesab edirdi. O, özünün yaratdığı bioloji stansiyanın fasadında bu sözləri yazmıĢdı: «MüĢahidəçilik, müĢahidəçilik və yenə də müĢahidəçilik». K.D.UĢinski də müĢahidəçiliyin əhəmiyyətini qiymətləndirərək yazırdı: «Əgər təlim uĢaqlarda əqli inkiĢafa nail olmaq istəyirsə, o uĢaqlarda müĢahidəçilik qabiliyyətini inkiĢaf etdirən çalıĢmalara üstünlük verməlidir». Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|