Qafar Çaxmaqlı armenizmdən terroriZMƏ erməNİ İdeoloji

 
50 
 
 Bizim  araĢdırmalarımıza  görə  isə  ermənilərin  sayı  1914-cü  ildə  1  milyondan 
artıq  olmamıĢdır.  Müharibə  baĢlanar-  baĢlamaz  bir  çox  erməni  ailələri  ölkəni  tərk 
etmiĢdilər.  1919-cu  ildə  isə  xarici  tədqiqatçılar  bu  rəqəmlərin  müəyyən  qədər 
azaldığını  göstərmiĢlər.  Çünki  Osmanlı  dövləti  bir  neçə  vilayəti,  o  cümlədən 
ermənilərin  köçürüldüyü  Suriyanı  artıq  itirmiĢdi,  müharibə  nəticəsində  ermənilər 
ölkəni tərk edib ABġ-a və digər ölkələrə yerləĢmiĢ, həmin ölkələrdə artmıĢdılar. Əgər 
onlar öldürülmüĢdüsə, bəs oralarla 100 minlərlə erməni artımı necə baĢ vermiĢdi. Ġndi 
sayıları  1  milyona  çatan  ermənilər  ABġ-da  göbələk  kimi  yerdənmi  çıxmıĢdılar? 
Cənubi Qafqazda onların sayı necə olmuĢdu ki, birdən-birə 1 milyona çatmıĢdı? Tür-
kiyədə  1919-cu  ildə  ermənilərin  sayı  1,5  milyon  olmuĢdur.  Bunu  məĢhur  tədqiqatçı 
alimlər - doktor Lepsus da, Klair Pris də, Aleksander Povell də təsdiq edir. Amerikan 
arxiv  sənədlərində  bu  say  1.200.000  olaraq  göstərilir.  Haqlı  olaraq  Castin  Makkarti 
soruĢur: «Əgər bu qədər (yəni 1,5 milyon) erməni öldürülübsə, bəs onların məzarları 
hanı?»  Ġndiyəcən  bir  dənə  də  olsun  erməni  toplu  məzarlığı  tapılmamıĢdır.  Əgər  bu 
qədər  erməni  öldürülmüĢ  olsaydı,  onların  3.000-dən  artıq  toplu  qəbiristanlığı  olmalı 
idi, onun hərəsində isə 500-ə qədər erməni basdırılmalı idi. Belə qəbristanlıqlar sadəcə 
olaraq  yoxdur.  Ermənilərin  soyqırıma  məruz  qaldıqları  barədə  iddia  isə  bir  erməni 
yalanıdır və arxasında məkrli siyasi məqsədlər durur.  
 Ermənilər saxta soyqırmı günü kimi 24 apreli seçmiĢ və hər il həmin gün hay-
küy  qoparmaqdadır.  Indi  də  dövlət  səviyyəsində  onun  100  illiyinə  hazırlaĢırlar, 
S.Sarkisyanın baĢçılığı ilə Komissiya da yaradıblar. Doğrudan da  24 apreldə nə baĢ 
vermiĢdir? 
 I  Dünya  müharibəsindən  əvvəl  Türkiyə  sərhədləri  içərisində  yaĢayan 
ermənilərin üsyan və təxribatlarının ölkənin Diyarbəkir, Trabzon, Sivas, Urfa, Yozqat, 
Ġzmit, Adapazarı Ģəhərlərinə  yayılması, paytaxt Ġstanbulda  açıq təhdidlərə keçilməsi 
hökuməti tədbirlər görməyə sövq edirdi. Hökumət ilk tədbir olaraq 24 aprel 1915-ci 
ildə erməni komitə mərkəzlərinin bağlanması və erməni təĢkilatlarının sənədlərinə əl 
qoyulması  və  komitəçilərin  həbs  edilməsi  qərarını  verdi.  O  zaman  erməni  dilində 
çıxan «Horizon» qəzeti yazırdı ki, «erməni xalqı bir-iki min komitəçidən ibarət deyil 
və  biz  mütləq  Ermənistanın  müstəqil  olması  davasını  davam  etdirəcəyik  .  Bu 

---

 
51 
 
hadisədən  dərhal  sonra  6  may  1915-ci  ildə  ermənilərin  ruslara  təslim  etdiyi  Vanda 
Aram Manukyan adlı bir erməni komitəçisinin baĢçılığı ilə müvəqqəti Ermənistan hö-
kuməti  qurulmuĢdu.  Təbii  ki,  Osmanlı  dövləti  buna  icazə  verməyəcəkdi,  Eqdar 
Qranvillin yazdığı kimi, «Çarın himayəsində bir Ermənistan» kimi ağılsızca xəyallar 
uğrunda  məsum  insanlar  da  iztirab  çəkməyəcəkdi.  Bu  məsələdə  Qranvillə  görə 
«böyük  cani  isə  ilk  günlərdən  islam  dünyasına  fəlakət  yağdırmaqdan  bir  an  geri 
qalmayan Çarlıqdır», yəni Rusiyadir. 
«Təhcir» yəni, «yerdəyiĢdirmə, köç » adlandırılan qanunun qəbul edilməsinə 
qədər  Osmanlı  hökuməti  bölgələrdə  çox  ciddi  araĢdırmalar  aparmıĢdı  və  erməni 
katolikosu və  erməni  millət  vəkiləri,  erməni  millətindən  olan  dövlət  məmurları  ilə, 
erməni  cəmiyyətlərinin  rəhbərləri  ilə  məsləhətlər  aparmıĢdı,  «ölkənin  müdafiəsini 
təĢkil  etmək  məqsədi  ilə  sərt  önləmlər  almaq  zorunda  qalacağını»  bildirmiĢdi. 
«Ġttihad və Tərəqqi» partiyasının liderləri o qədər də tədbirsiz və ağılsız adamlar de-
yildilər.  Əgər  köçürmə  qanunu  hazırlamağa  göstəriĢ  vermiĢdilərsə,  demək  baĢqa 
çıxıĢ  yolu  olmamıĢdı.  Hələ  müharibə  baĢlamamıĢ  Anadoludan  baĢlayaraq  bütün 
ölkəni bürüyən üsyanlar tədbirlər görməyi tələb edirdi. Bir alman generalının ifadə 
etdiyi  kimi,  «bu  bölgədəki  müsəlman  xalqı  silib-süpürməyə  baĢlayan»  ermənilərin 
qarĢısını almağın yolları əlbəttə, fikirləĢilməli idi. «Ġttihad və Tərəqqi» iqtidarda olan 
siyasi qurum kimi tədbirlər görməyə borclu idi, o öz öhdəsinə xalqı qorumağı götür-
müĢdüsə,  deməli  bu  quldur  dəstələrinin  qarĢısını  da  o  almalı  idi.  Üsyanları 
yatızdırmaq  yolu  tutmuĢ  hökumət  Van  üsyanından  sonra  anlamıĢdı  ki,  müharibə 
dövründə  ermənilərin  qarĢısını  almaq  çətin  olacaq.  Belə  də  olmuĢdu.  Müharibə 
baĢlar-baĢlamaz  ermənilər  Van,  Malazgirt  və  Bitlisin  iĢğalında  ruslara  əvəzsiz 
kömək  göstərmiĢdilər.  BaĢ  komandanlıq,  hökumət  ermənilərin  müharibənin  taleyi-
nin həllində Osmanlıya vuracaqları gələcək zərbələri göz qabağına gətirərək 2 may 
1915-ci  ildə  daxili  iĢlər  naziri  Tələt  paĢaya  bir  yazı  göndərmiĢdi.  Bu  yazıda 
bildirilirdi  ki,  ermənilər  üsyanları  və  təxribatları  davam  etdirmək  üçün  çeĢidli 
bölgələrdə hazırlıq aparırlar. Bu yazıya cavab olaraq Tələt paĢa 23 may 1915-ci ildə 
4-cü  Ordu  Komandanlığına  bir  Ģifrə  göndərərək  «Ərzurum,  Van  və  Bitlis  vila-
yətlərindən  çıxarılan  ermənilərin  Mosul  vilayətinin  cənub  hissəsi,  Zor  sancağı  və 

---

 
52 
 
mərkəzindən  baĢqa  Urfa  sancağına,  Adana,  Hələb,  MaraĢdan  çıxarılan  ermənilərin 
isə  Suriya  vilayətinin  ġərq  hissəsi  ilə  Hələb  vilayətinin  ġərq  və  Cənub-ġərqinə 
köçürülüb  yerləĢdirilmələrini»  istəmiĢdi.  Bu  iĢləri  görmək  üçün  Adana,  Hələb  və 
MaraĢ  bölgəsinə  müfəttiĢlər  göndərilmiĢdi.  GöstəriĢin  erməniləri  yox  olmaqdan 
qorumaq  məqsədi  daĢıdığını  bir  çox  tədqiqatçılar,  o  cümlədən  də  Samuel  Uimz 
söyləmiĢ və söyləməkdədirlər. 
Osmanlı  dövləti  bu  tədbiri  o  dövrün  Ģərtlərinə  uyğun  olaraq  bir  qanuna 
bağlamıĢdır. «Müharibə iĢərisində olan dövlət idarəçiliyinə qarĢı gələnlər üçün hərbi 
biliklər  tərəfindən  alınacaq  tədbirlər»lə  bağlı  bu  Qanun  26  may  1915-ci  ildə  Məc-
lisin gündəminə gətirilmiĢ və Məclis həmin tarixdən bu tədbirin keçirilməsini qəbul 
edən  qərar  vermiĢdi.  Beləliklə  Məclisdən  27  may  1915-ci  ildə  keçən 
«YerdəyiĢdirmə Qanunu» mətbuata iyunun 1-də verilmiĢdi. Osmanlının rəsmi qəzeti 
olan «Təkvimi-vəkai»də bu Qanun dərc edilmiĢdi. 30 may 1915-ci ildə Daxili iĢlər, 
Hərbiyə  və  Maliyyə  nazirliklərinə  göndərilən  təlimatda  köçün  necə  həyata 
keçiriləcəyi  göstərilmiĢdi.  Həmin  təlimata  görə  «müsəlman,  rum,  erməni  əsilli  Os-
manlı  vətəndaĢlarının  yerlərindən  baĢqa  yerlərə  köçürülərək  yerləĢdirilməsi  aydın 
əks  edilmiĢdi.  Bu  qanuna  görə  köçürülənlərin  mal  və  can  əmniyyəti  təmin 
olunacaqdı. Yeni evlərinə yerləĢənə qədər yeyib-içmələri xüsusi «köçmən ödənəyin-
dən»  veriləcəkdi.  KeçmiĢ  durumlarına  uyğun  olaraq  onlara  əmlak  və  ərazi  ve-
riləcəkdi.  Ehtiyacı  olanlara  hökumət  ev  tikəcəkdi,  kənd  təsərrüfatı  üçün  Ģərait 
yaradılacaqdı,  gələrkən  götürə  bilmədikləri  daĢınan  malları  özlərinə  çatdırılacaqdı, 
daĢınmaz  malları  müəyyənləĢdirilib  qiymətləndiriləcək  və  onların  əvəzi  pulla 
ödənəcəkdi.  Onların  gəlir  gətirən  iĢ  yerləri,  bağ-bostanı,  zeytunluqları  satılacaq  və 
ya  kirayəyə  veriləcəkdi  və  s.  Bütün  bu  məslələr  yaradılan  komissiyalar  tərəfindən 
həyata keçiriləcəkdi. Bu komissiyalara köçürülənlərin nümayəndələri də daxil edilə-
cəkdi. Dövlət bunların hamısını yüksək səviyyədə etmiĢdi.  
Osmanlı dövlətinin daxili iĢlər naziri Tələt paĢanın 1915-ci ilin 29 avqustunda 
bu  iĢi  həyata  kerçirən  vilayətlərin  vali  və  məsul  Ģəxslərinə  göndərdiyi  teleqramın 
guya «erməni soyqırımı»nı həyata keçirmək göstəriĢi olduğu saxta bir erməni təb-li-
ğatından  baĢqa  bir  Ģey  deyildir.  Budur  həmin  gerçək  Ģifrəli  teleqraf:  «Ermənilərin 

---