öz çirkin
niyyətlərini
həyata keçirə bilmədilər. Xankəndinin
mərkəzindəki
küçələrdə 270-ə
qədər azərbaycanlının yaşadığı
mənzillər qarət olundu, orada yaşayanları döyərək yaşadıqları evlərdən
çıxanrdılar. Sentyabr ayının 18-də 20-nə kimi ermənilər talan və
qarətlərini davam etdirdilər. Sentyabr ayının 20-də Moskvadan əmr
gəldi və Xankəndində komendant saatı tətbiq edildi. Bununla bağlı
Xankəndinə gələn general öz işinə ciddi yanaşdığından və komendant
saatına lazımi qaydada əməl olunduğundan ermənilərin çirkin
əməllərinə bir müddət ara verildi. Lakin daha sonra ermənilər həmin
generahn geri göndərilməsinə nail ola bildilər. Ermənilərin bu
hücumlanndan zərər görən azərbaycanlı ailələr Xankəndini tərk edərək
Ağdam, Şuşa, Xocalı və digər ətraf rayonlara pənah gətirdilər.Bir
müddət sonra SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1989-cu il yanvann
12-də Azərbaycan konstitusiyasına zidd olaraq 10025 saylı qəran ilə
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində "Xüsusi İdarə Komitəsi" yaratdı.
Komitənin tərkibinə 8 nəfər daxil edildi. Komitənin sədri Arkadi
Volski təyin edildi. Ermənilər Xüsusi İdarə Komitəsinin fəaliyyətini
sabotaj edərək Azərbaycan dəmiryolları və avtomobil yollarına qarşı
təxribatlar törətməyə, Dağlıq Qarabağ regionunda kütləvi talanlar
etməyə, təbii sərvətləri dağıtmağa və meşələri qırmağa başladılar.
Həmçinin A.Volskinin baş verən hadisələrə birtərəfli münasibəti
ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri vəhşiliklərə yeni-yeni
imkanlar açdı. Nəticə etibari ilə belə bir komitənin yaradılması
regionun Azərbaycanın nəzarətindən çıxmasında əsas rol oynadı. İki
əsrdən artıq müddətdə qonşu dövlətlərə qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış
edən təcavüzkar erməni millətçilərinin etnik təmizləmə və soyqınmı
siyasətinin nəticələrini bütövlükdə iki milyondan çox azərbaycanlı
müxtəlif vaxtlarda öz üzərində hiss etmişdir. "Böyük Ermənistan"
xülyası ilə yaşayan erməni ideoloqlan illər boyu tarixi saxtakarlıqlara
əl atmış, faktları təhrif edərək qondarma fıkirlər irəli sürmüş, dünya
ictimaiyyətini çaşdırmağa çalışmışlar. XIX əsrdən başlayaraq ermənilər
torpaqlarımızda kütləvi şəkildə məskunlaşdırılmış, sonradan onlar
tərəfındən azərbaycanlılar qədim ata-baba yurdlanndan qovulmuş,
soydaşlarımıza qarşı soyqınmı və deportasiya prosesi məqsədyönlü
şəkildə həyata keçirilmişdir.Öz saxtakarlıqlarından əl çəkməyən
24
ermənilərin və Ermənistanın bu və ya digər formada Azərbaycana qarşı
təcavüzü bu gün də davam edir. Məlumdur ki, Azərbaycamn işğal
edilmiş
ərazilərində
yaradılmış
qondarma
rejim
Ermənistan
Respublikası tərəfındən bölgənin azərbaycanlı icmasına qarşı etnik
təmizləmə siyasəti nəticəsində yaradılmış qanunsuz strukturdur. Müasir
dövrdə özünü "sivilizasiyalı" dövlət kimi qələmə verən Ermənistanın
Azərbaycana qarşı təcavüzü, soyqırımı, öz mənfur niyyətlərinə çatmaq
üçün həyata keçirdikləri, törətdikləri hər bir əməl təkcə Azərbaycan
üçün deyil, bütün bunlara göz yuman dünya ictimaiyyətinə meydan
oxumaq deməkdir. Bu işğal nəticəsində Azərbaycanm 20 mindən artıq
insanı həlak olmuşdur. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlanna, o
cümlədən Dağlıq Qarabağa qarşı iddiaları onlann "Böyük Ermənistan"
yaratmağa yönəlmiş strateji planlarınm tərkib hissəsi idi. Ona görə də
ermənilər, "ənənələrinə" sadiq qalaraq, həmişə əlverişli şərait yaranan
kimi bu plamn reallaşdırılması uğrunda mübarizəyə başlamışlar.
Qarabağ hadisələri, ermənilərin separatçı hərəkatı keçmiş DQMV-in
mərkəzi Xankəndi şəhərində başladı və ilk zərbəni də Xankəndində
yaşayan
azərbaycanlılar
aldılar.
Azərbaycanlılar
iş
yerlərinə
buraxılmadı, şagirdlər məktəbə gedə bilmədilər. İlk itirilən şəhər də
Xankəndi oldu. 1987-ci ildə ermənilər Dağlıq Qarabağın Ermənistana
verilməsi tələbi ilə imza toplamağa başladılar. Bu tələblərin qarşısım
almaq məqsədilə azərbaycanlılar prokurorluğa, DTK-ya, Ali sovetə,
Daxili İşlər Nazirliyinə dəfələrlə müraciətlər etdilər. Lakin bütün bu
müraciətlərə məhəl qoyulmadı.Hadisələr 1988-ci ilin fevralından daha
aqressiv məcraya yönəldi. Fevral ayında İrəvanda və Xankəndində
separatçılar və erməni millətçilərinin mitinqlər dalğası başladı. Ayın
13-dən etibarən isə ermənilər maşınlarla Əsgərandan DQMV-nin
Partiya Komitəsinin binasına gələrək Dağlıq Qarabağın Ermənistana
birləşdirilməsi tələbi ilə orada çadır qurdular. Vilayət Partiya
Komitəsinin sədri Aslanov Armais Armenakoviçi tutduğu vəzifədən
azad etdirdilər və onun yerinə vəzifəyə Osipov gətirildi. May ayının
25-dən etibarən isə Vilayət Partiya Komitəsində məsul vəzifədə çalışan
azərbaycanlılar işdən çıxanldı. İlk olaraq ermənilər 1988-ci ilin 18
sentyabnnda Xocalıya hücum etdilər. Güclü müqavimətlə rastlaşdıqdan
sonra onlar Xankəndində olan azərbaycanlılann evlərinə basqınlar
25
təşkil etdilər. Mayor Şahbazyanın başçılığı altında həm yerli milis
idarəsində, həm də Ermənistanda çalışan milis işçilərindən ibarət
dəstələr yaradıldı. Azərbaycanlıların yaşadıqlan evləri yandırmaq
məqsədilə bu dəstələrdən hər biri bir küçəyə nəzarət edirdi.
Zavodskoy küçəsi, Puşkin küçəsi, Ü.Hacıbəyov küçəsi, Özbəkistan
küçəsi, Bazarnaya küçəsi, DQMV-50 küçəsində evlərə hücum edərək
müxtəlif vasitələrlə onları yandırmağa başladılar. Sabir və Lesnoy
küçələrinə
də
hücum
edən
ermənilər
orada
müqavimətlə
rastlaşdıqlanndan geri çəkilməyə məcbur oldular. Daha sonra
M.Paşayev, Timiryazev, Magilyevski və Admiral İsakov küçələrində
də yanğınlar törətdilər. Ümumilikdə isə 59 ev yandırıldı. Kərkicahan
qəsəbəsinə də talanlar törətmək məqsədilə hücum edən ermənilər orada
da müqavimətlə rastlaşdıqlanndan burada öz çirkin niyyətlərinin
həyata keçirə bilmədilər. Xankəndinin mərkəzindəki küçələrdə 270-ə
qədər azərbaycanlılann yaşadığı mənzillər qarət olundu, orada
yaşayanlan döyərək yaşadıqlan evlərdən çıxanrdılar. Sentyabr ayının
18-də 20-nə kimi ermənilər talan və qarətlərinin davam etdirdilər.
Sentyabr ayının 20-də Moskvadan əmr gəldi və Xankəndində
komendant saatı tətbiq edildi. Bununla bağlı Xankəndinə gələn general
öz işinə ciddi yanaşdığından və komendant saatına lazımi qaydada
əməl olunduğundan ermənilərin çirkin əməllərinə bir müddət ara
verildi.
Lakin
daha
sonra
ermənilər
həmin
generalın
geri
göndərilməsinə nail ola bildilər. Ermənilərin bu hücumlarmdan zərər
görən azərbyacanlı ailələr Xankəndini tərk edərək Ağdam, Şuşa,
Xocalı və digər ətraf rayonlara pənah gətirdilər.
Bir müddət sonra SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1989-cu il
yanvann 12-də Azərbaycan konstitusiyasına zidd olaraq 10025 saylı
qəran ilə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində "Xüsusi İdarə Komitəsi"
yaratdı. Komitənin tərkibinə 8 nəfər daxil edildi. Komitənin sədri
Arkadi Volski təyin edildi. Ermənilər Xüsusi İdarə Komitəsinin
fəaliyyətini sabotaj edərək Azərbaycan dəmiryolları və avtomobil
yollanna qarşı təxribatlar törətməyə, Dağlıq Qarabağ regionunda
kütləvi talanlar etməyə, təbii sərvətləri dağıtmağa və meşələri qırmağa
başladılar. Həmçinin A.Volskinin baş verən hadisələrə birtərəfli
münasibəti ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri vəhşiliklərə
26
yeni-yeni imkanlar açdı. Nəticə etibari ilə belə bir komitənin
yaradılması regionun Azərbaycanın nəzarətindən çıxmasında əsas rol
oynadı.
İki əsrdən artıq müddətdə qonşu dövlətlərə qarşı ərazi iddialan ilə
çıxış edən təcavüzkar erməni millətçilərinin etnik təmizləmə və
soyqınmı siyasətinin nəticələrini bütövlükdə iki milyondan çox
azərbaycanlı müxtəlif vaxtlarda öz üzərində hiss etmişdir. "Böyük
Ermənistan" xülyası ilə yaşayan erməni ideoloqlan illər boyu tarixi
saxtakarlıqlara əl atmış, faktlan təhrif edərək qondarma fıkirlər irəli
sürmüş, dünya ictimaiyyətini çaşdırmağa çalışmışlar. XIX əsrdən
başlayaraq
ermənilər
torpaqlanmızda
kütləvi
şəkildə
məskunlaşdınlmış, sonradan onlar tərəfındən azərbaycanlılar qədim
ata-baba yurdlanndan qovulmuş, soydaşlanmıza qarşı soyqınmı və
deportasiya prosesi
məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilmişdir.
Öz saxtakarlıqlarmdan əl çəkməyən ermənilərin və Ermənistamn bu və
ya digər formada Azərbaycana qarşı təcavüzü bu gün də davam edir.
Məlumdur ki, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində yaradılmış
qondarma rejim
Ermənistan
Respublikası
tərəfındən
bölgənin
azərbaycanlı icmasına qarşı etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində
yaradılmış qanunsuz strukturdur. Müasir dövrdə özünü "sivilizasiyalı"
dövlət kimi qələmə verən Ermənistanm Azərbaycana qarşı təcavüzü,
soyqınmı, öz mənfur niyyətlərinə çatmaq üçün həyata keçirdikləri,
törətdikləri hər bir əınəl təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün bunlara
göz yuman dünya ictimaiyyətinə meydan oxumaq deməkdir.
27