Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov öldürmək, onları kosmopolitizmə sürükləmək və bu irqin «qanını» korlamaqdır. Alman faşistləri iddia edirdilər ki, yəhu- dilər bu yolla dünya ağalığına can atırlar. Bunun qarşısını yalnız sərt, repressiv tədbirlərlə almaq olar. «Sol» totalitarizmi təmsil edən dövlətlərə isə keçmiş SSRİ və kommunizm ideologiyasını rəsmi dövlət ideologiyasına çevirmiş bir sıra digər dövlətlər - Çin, Şimali Koreya, Şimali Vyetnam və s. aid edilir. Lakin tədqiqatçıların bəziləri bununla razılaşmır və belə hesab edirlər ki, həmin dövlətlərdən yalnız bir qismində, yəni SSRİ-də və Çində totalitar rejimlər mövcud olmuşdur. Digər sosialist dövlətlərini isə avtoritar rejimli dövlətlər kimi xarakterizə edirlər. Həmin məsələ ilə bağlı fikir ayrılığı bununla bitmir. Belə ki, tədqiqatçılar arasında SSRİ-də, Çində totalitar rejimin möv- cud olduğu dövrlə bağlı da mübahisələr aparılır. Təqdiqatçıların bir qismi o fikirdədir ki, SSRİ-də totalitar rejim yalnız Stalinin, Çində isə yalnız Mao-Szedunun hakimiyyəti dövründə mövcud olmuşdur. Başqa bir qismi isə hesab edir ki, SSRİ-də totalitarizm bütün dövrlərdə mövcud olmuşdur. Xanne Arendt isə, hətta Faşist Almaniyasında totalitarizmin yalnız müharibənin son dövrlərində formalaşdığını yazır. X.Arendt totalitarizmin necə bir rejim olduğunu şərh edərkən həddindən artıq dar yanaşmadan çıxış edir. «Totalitarizmin mənşəyi» adlı əsərində totalitarizmi xaraterizə edərkən o, yalnız həbs düşərgələrinin yaradılması, rejimin qəbul etmədiyi şəxslərin məhkəmə proseslərində «ifşa olunması», «təmizləmə» əməliyyatlarının aparılması, cəmiyyətə qarşı qəddarcasına zorakılıqların həyata keçirilməsi ilə bağlı hadisələri diqqət mərkəzində saxlayır. X.Arendtin fikrincə. Sovet İttifaqının post-stalin dövründə, Çində isə, hətta Mao-Szedunun hakimiyyəti dövründə totalitar rejim mövcud olmamışdır. Həmin fikirdə olan tədqiqatçılar post-stalin dövründə SSRİ-də mövcud olan rejimi posttotalitar rejim kimi xarakterizə edirlər. Belə hesab olunur ki, əgər bu anlayış (yəni «postotalitar rejim» anlayışı) qəbul edilərsə posttotalitar rejim «avtoritarizmin keçid vəziy- yətində olan bir növü kimi şərh edilməlidir».“' Зеркин
Д.П. Основы политологии. Ростов-на-Дону, 1997, S.169.
306 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Totalitar rejim şəraitində dövlət ictimai həyatın bütün sahələri üzərində tam nəzarəti həyata keçirməklə həmin sahələr üzrə münasibətləri reqlamentləşdirir və beləliklə, cəmiyyəti özündən inkişaf və özünütənzimləmə kimi sosial funksiyalardan məhrum edir. Dövlət özü ilə cəmiyyəti identifikasiya etməklə onu «dövlət- ləşdirir». Dövlət hakimiyyəti diktatorun və ya kiçik bir qrupun əlində cəmləşməklə tam şəkildə mərkəzləşdirilir. Diktatorun, yəni «rəhbərin», «öndərin» şəxsiyyətinə pərəstiş yaranır, o, daim xalqının mənafeyi üçün çalışan ən müdrik, dahi insan kimi təbliğ edilir. Ona qarşı hər hansı bir tənqidi münasibət bütövlükdə dövlətə, dövlətçiliyə, rejimə qarşı yönələn təxribat, xəyanət hesab olunur. Totalitar rejimdə dövlət idarəetməsi yuxarıdan aşağıya doğru ötürülən əmrin icra olunması qaydasında, yəni inzibati-amirlik metodu ilə həyata keçirilir. Yerli hakimiyyət orqanları, sadəcə, əmrin yuxarıdan aşağıya doğru ötürülməsi vasitəsinə çevrilir. Dövlətlə hakim partiya eyniləşdirilir və hakim partiya bütün inzibati aparatı öz inhisarına alır. Yəni dövlət aparatı hakim partiyanın üzvlərindən təşkil olunmaqla partiyanın irəli sürdüyü tələblərin, göstərişlərin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Ölkədə bu partiyadan başqa heç bir partiya fəaliyyət göstərmir. Hakim partiyanın qəbul etdiyi ideologiya rəsmi və yeganə düzgün ideologiya elan edilir. Həmin ideologiya vasitəsilə partiya dövlət, cəmiyyət, insan münasibətlərinin prinsiplərini müəyyənləşdirir. Digər ideologiyalar isə yanlış, mürtəce ideologiyalar hesab olunaraq qadağan edilir. Totalitarizm insanları «ideoloji reallığı» real qəbul etməyə məcbur edərək obyektiv gerçəkliyin dərk edilməsinə böyük maneə yaradır. Buna görə də Alen Bezanson yazır ki, totalitarizm insanları müstəqil düşünə bilmək vasitələrindən məhrum etməklə onları böyük maşının kiçik diyircəyinə çevirir. Partiyanın aparıcı qüvvəsi siyasi fəaliyyət üzərində tam inhisara yiyələndiyindən sıravi vətəndaşların siyasi «yadlaşması» baş verir. Onların müqəddəratını müdrik rəhbər, partiya həll edir. İnsanların həyatının bu şəkildə idarə olunması onlarda təşəb
ilqar Məmmədov büskarlığı boğur və ictimai həyatda sosial ijdivendlik əhval-ruhi- yəsi yaranır. Dövlətin nəhəng gücü və böyüklüyü qarşısında zərrəciyə çevrilən insan aciz duruma düşür. Partiyanın göstərişlərinə əməl etmək, qəbul etdiyi qərarlara heç bir şübhə olmadan inanmaq və onların həyata keçirilməsinə xidmət etmək vətəndaşların əsas vəzifəsinə çevrilir. Rejimlə razılaşmayan və ya onun düşməni elan edilən şəxslərə, qüvvələrə qarşı ən amansız tədbirlərin həyata keçirilməsi totalitar rejimin xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Hüquq mühafizə orqanları əslində rejimin mühafizə olunmasına xidmət etdiyindən həmin orqanlar bu məqsəd üçün hər cür repressiv tədbirlərdən istifadə edir. Qanunvericilikdə formal olaraq insanların hüquq və azadlıqlarından bəhs edilsə də, onlar həyata keçirilmir və sadəcə deklarativ xarakter daşıyır. Totalitar rejimlər insanlara, hətta ayrı-ayrı xalqlara qarşı amansız dövlət terroru həyata keçirdiynə görə, A.Bezanson totalitarizmi «tamamilə yeni bir yırtıcı» adlandırmışdır.'' Totalitar rejimin bir xüsusiyyəti də onun aqressivliyə meylli olması və ardıcıl militarizasiya siyasəti həyata keçirməsi ilə bağlıdır. Militarizasiya siyasəti daha çox həmin aqressivlikdən irəli gəlir və xarici «düşmənlərin» məhv edilməsinə yönəlir. Dövlət cəmiyyətin iqtisadi maraqlarına zidd olsa belə, bu məqsədlə orduya külli miqdarda vəsait ayırır, bu da insanların sosial rifahına mənfi təsir göstərir. Qeyri-demokratik rejimin ikinci əsas növü avtoritar rejimdir (avtoritarizmdir). «Avtoritarizm» termini latınca hakimiyyət, nüfuz mənasını verən auctoritas sözündəndir. Avtoritar rejimdən danışarkən tez-tez bu termindən istifadə edilir. Avtoritar rejimin özünün çoxlu tipləri var. Bu rejimin həm keçmiş tarixi dövrlərdə müxtəlif növləri olmuş, həm də müasir dövrdə çeşidli formaları mövcuddur. Avtoritar rejim formalarının təsnifatı çoxdur. Həmin təsnifatları nəzərdən keçirdikdə avtoritar rejimin tiraniya rejimi, despotiya rejimi, diktatura rejimi, hərbi tiraniya rejimi, hərbi- Бенетон Филипп. Введение в политическую науку. S. 185.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|