Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ’ Arblaster Antony.
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmmədov inkişafından doğan mütərəqqi rejimdir. Müasir demokratiya kompleks bir hadisə olmaqla ictimai həyatın bütün sahələrinə-siyasi, iqtisadi, mədəni-mənəvi, mental sferalara öz təsirini göstərmiş, həmçinin dövlət hakimiyyətinin müvafiq qaydada təşkili ilə yanaşı hakimiyyətin həyata keçirilməsinin müvafiq üsul və vasitələrini, metodlarını da doğurmuşdur. İngilis alimi Antoni Arblas- terin yazdığı kimi, demokratiya «sadəcə hökumət forması və ya hakimiyyətin təşkili forması kimi başa düşülmür, o həm də bütün cəmiyyətə aid olan bir anlayış və hadisə kimi qəbul edilir. Məhz buna görə də, Aleksis de Tokvilin məşhur «Amerikada demokratiya» əsəri hökumət və ya siyasi
sistemdən çox,
bütövlükdə Amerika
cəmiyyəti haqqındadır».İngilis aliminin qeyd etdiyi kimi, demokratiya həm də «tənqidi» ideyadır, yəni reallığın qiy- mətlənidirilməsinə istiqamətlənmiş norma və ya idealdır. Buna görə də, hadisələrə, proseslərə tənqidi yanaşmanı, həmçinin özündə inkişaf edə bilmək imkanını ehtiva edən dinamik hadisədir. K.S.Qadjiyev də bu cür geniş yanaşmadan çıxış edərək yazır ki, demokratiya, ilk növbədə, «fundamental bir istiqamət, bir növ dəyərlər şkalası, insanın cəmiyyətdəki yeri haqqında müəyyən bir konsepsiyadır. Demokratiya özü ilə həm də, hamının qanun qarşısında bərabər və hər bir cəmiyyət üzvünün yaşamaq hüququna malik olmasını, azadlıq və şəxsi mülkiyyət hüququ haqqında fundamental postulata əsaslanan həyat tərzini ifadə ed ir». 2 Demokratiyanın cəmiyyətin fundamental istiqamətinə çevrilməsi demokratik institutların siyasi müstəvidə də inkişaf etməsinə və demokratik siyasi rejimlərin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Demokratiyanın və demokratik siyasi rejimin inkişafının əsasında bir sıra prinsiplər durur. Demokratiyanın prinsipləri həm dövlət hakimiyyətinin təşkili və fəaliyyəti, həm də insanın statusu və dəyərləndirilməsi ilə bağlı olan prinsiplərdir.
Demokracy. Printed and bound by J.W.Arrosmith Limited, Bristol, s. 9. 2
Введение в политическую науку. M., 1997, S.141.
300 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Həmin prinsiplərdən biri xalqın suverenliyi prinsipidir. Bu prinsipin əsasında duran ideya Avropa ölkələrində burjua inqilablarının baş verdiyi dövrdə formalaşmışdır. Xalqın suverenliyi ideyasına görə, siyasi hakimiyyətin mənbəyi xalqdır və bu baxımdan xalq siyasi münasibətlərin fərdi və qrup subyektlərinin iradəsindən asılı deyil, öz iradəsini ifadə etməkdə müstəqildir və bu iradənin fövqündə dura biləcək daha üstün iradə yoxdur. Həmin prinsipin reallaşması aşağıdakılarla bağlıdır: -təsisetmə səlahiyyətinin və konstitusion hakimiyyətin xalqa məxsus olması; -
xalqın mütəmadi olaraq öz nümayəndələrini seçməsi və onları başqaları ilə əvəz etməsi; -
birbaşa iştirak etməsi; -
xalqın hakimiyyətə yiyələnən qüvvənin hakimiyyətini tanıması və bu yolla onu legitimləşdirməsi. Xalqın suverenliyi ideyası ilə bağlı olan digər bir prinsip nü-
mayəndəlilik prinsipidir. Nümayəndəlilik prinsipi nümayəndəli demokratiyanın formalaşmasını ehtiva edir. Böyük cəmiyyətlərdə cəmiyyətin hər bir üzvünün siyasi və sosial məsələlərin həll edilməsində bilavasitə iştirak etməsi praktiki olaraq mümkün olmadığından müvafiq məsələlərin həll edilməsi nümayəndəli orqanların səlahiyyətinə verilmişdir. Nəticədə də xalqın özü tərəfindən seçdiyi nümayəndələr vasitəsilə hakimiyyətin həyata keçirilməsində iştirak etməsi demokratiyanın mühüm tələblərindən birinə çevrilmişdir. Beləliklə, xalqın iradəsinin və ümumi maraqlarının nümayəndəli siyasi institutlar vasitəsilə ifadə olunması mexanizmi formalaşmışdır. Nümayəndəlilik prinsipinin tətbiqi nümayəndəli demokratiyanın digər elementlərinin-partiyaların, seçkilərin və s. institutların bütöv bir kompleksini yaratmışdır. Nümayəndəlilik prinsipinin özünün demokratik ruhda həyata keçirilməsi isə bərabərlik prinsipinə riayət olunması ilə bağlıdır. Bərabərlik prinsipi bütün vətəndaşların siyasi proseslərdə bərabər hüquqlarla iştirakını ehtiva edir. Cəmiyyətdə bərabərliyin təmin edilməsi bütün əhali üçün yüksək səviyyədə sosial təmi 301
ilqar Məmmədov natın yaradılması ilə mümkündür. Məhz müvafiq sosial şəraitin yaradılması formal hüquqların faktiki olaraq reallaşdırılmasının əsas şərtidir. Demokratik siyasi rejimin ən mühüm prinsiplərindən biri də azadlıq
prinsipidir. Demokratik rejimlərdə azadlıq prinsipi insan hüquqları vasitəsi ilə reallaşır. Bu prinsipin tanınması həm də insanın ali dəyər kimi qəbul edilməsi deməkdir. Demokratiya insanlara və onların təşkil etdiyi qrupiara müxtəlif sahələrdə müstəqil fəaliyyət göstərmək imkanı, o cümlədən fərqli düşünmək və davranmaq üçün şərait yaratdığına görə həmin suybektlər arasında yaranan qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsi plyuralizm prinsipinə əsaslanır. Bütün demokratik rejimlər üçün xarakterik olan plyuralizm prinsipi müxtəlif formada özünü göstərən inhisarçılığın antipodu kimi çıxış edir. Bu prinsip sosial və siyasi maraqların, hakimiyyət mərkəzlərinin, maraqların artikulyasiyasını təmin edən kanalların, siyasi baxışların və ideyaların müxtəlifliyini, söz və mətbuat azadlığını, siyasi qüvvələr arasında azad rəqabəti ehtiva edir. Plyuralizm prinsipinin siyasi və ictimai münasibətlərə göstərdiyi real təsir avtoritarizmin bu və ya digər formada inkişaf etməsinin qarşısını alan ən mühüm faktorlardan biridir. Plyuralizm prinsipinin tolerantlıq prinsipi ilə korrelyativ əlaqəsi var. Siyasi, ideoloji, mədəni plyuralizm məhz tolerantlıq şəraitində mümkündür. Tolerantlıq siyasi, ideoloji, dini görüşlərin müxtəlifliyinə, fikir ayrılığına dözümlü yanaşma kimi özünü göstərməklə konfliktə girən, bir-biri ilə toqquşan tərəflər, maraqlar arasındakı qarşıdurmanın kompromis yolu ilə həll edilməsinə imkan yaradır. Sadalanan prinsiplər əsasında fəaliyyət göstərən demokratik rejimləri xarakterizə edən əsas xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi göstərmək olar: - insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi; -xalqın hakimiyyətin yeganə mənbəyi kimi tanınması; -ali dövlət hakimiyyətinin ümumxalq seçkiləri yolu ilə formalaşması; 302 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|