Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Bəzən elnni ədəbiyyatda dövlətin funksiyaları ilə vəzifələrinin eyniləşdirilməsi hallarına da rast gəlirik. Qərb hüquq elmində isə, dövlətin funksiyalarından yox, dövlətin vəzifələrindən danışmağa üstünlük verilir. Nəzəriyyəçilərin bir çoxu belə hesab edir ki, «dövlətin funksiyaları» ilə «dövlətin vəzifələri»nin bir-birinə çox yaxın anlayışlar olmasına baxmayaraq, onlar fərqli hadisələri ifadə edir. Buna görə də onları eyniləşdirmək olmaz. Dövlətin vəzifələri dövlətin qarşısında duran (dövlətin sosial təyinatı ilə müəyyənləşmiş) əsas tələbləri, dövlətin nələri etməli olduğunu ifadə edir. Dövlətin funksiyaları isə dövlətin vəzifələrinin həyata keçirilməsinə istiqamətlənmiş fəaliyyətdir, vəzifələrin icra olunması prosesidir. Özü də müəyyən istiqaməti olan məqsədyönlü fəaliyyətdir, yəni fəaliyyət istiqamətidir. Bu baxımdan M.İ.Baytin yazır ki, dövlətin vəzifələri və funksiyaları «qarşılıqlı olaraq bir- birinə bağlı olan, yaxın anlayışlardır, lakin onlar eyni deyil. Onları nə qarşı-qarşıya qoymaq, nə də eyniləşdirmək olmaz. Dövlətin vəzifələrində onun sosial təyinatı, bu və ya digər tarixi dövrdə onun tarixi missiyası müəyyənləşir. Həmin vəzifələr dövlətin funksiyalarına münasibətdə başlanğıc kimi çıxış edir, onların bilavasitə şərtləndiricisi kimi təzahür olunur. Vəzifələrdə iqtisadiyyatın və siyasətin dövlətin funksiyalarının inkişafına təsiri cəmləşir. Dövlətin funksiyaları onun vəzifələrinin reallaşması, həyata keçirilməsi vasitəsidir. Dövlətin vəzifələri onun funksiyalarının icra olunması yolu ilə həyatda öz təcəssümünü tapır»."' Dövlətin vəzifələri dövlət hakimiyyətinin, dövlət idarəetməsinin həyata keçirilməsinin prioritet istiqamətləri və bu istiqamətləri müəyyənləşdirən əsas məsələlərdir. Funksiyalar isə onların həllinə yönələn fəaliyyət növləridir. Ona görə də, dövlətin funksiyalarını onun məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilmə vasitələri kimi başa düşmək olar.
' Теория государства и права. Под ред. Матузова Н.И., Мапъко А.В.
S. 63-64. 315 ilqar Məmmədov Dövlətin məqsəd və vəzifələrindən danışarkən belə təsəvvür yaranmamalıdır ki, onlar mütləq dövlət tərəfindən rəsmi qaydada elan edilir, qanunvericilikdə təsbit olunmaqla yazılı şəkildə cəmiyyətə təqdim olunur. Biz daha geniş yanaşmadan çıxış edərək onları dövlətə immanentolan hadisə hesab edirik. Dövlətin məqsəd və vəzifələri dövlət hakimiyyətinin xarakterində, dövlət iradəsinin ifadə tərzində, dövlətin təmsil etdiyi sivilizasiyanın, mədəniyyətin doğurduğu dəyərlərdə, prinsiplərdə və institutlarda konkretləşir, bu təşkilatın fəaliyyətini onlarla əlaqəli şəkildə istiqamətləndirir. Onların bəyan edilməsi cəmiyyətin inkişafının son dövrlərində baş vermişdir, yəni konstitusiyalı dövlətlərin formalaşması həm də dövlətin məqsəd və vəzifələrinin konstitusiyada təsbit olunmasına səbəb olmuşdur. Bu proseslərin gedişində dövlət insan və cəmiyyət qarşısında öhdəliklərə malik olan təşkilat kimi qəbul edildiyindən onun məqsəd və vəzifələrinə də xüsusi maraq yaranmışdır. Buna qədər mövcud olan dövlətlər də məqsəd və vəzifələrə malik olmuş və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onlar dövlət hakimiyyətinin xarakteri, hakimiyyətin həyata keçirilməsinin üsul və vasitələri, siyasi şüur və siyasi mədəniyyət, siyasi institutlar vasitəsilə cəmiyyətə təsir göstərmişdir. Onu da qeyd edək ki, dövlətin məqsəd və vəzifələri cəmiyyətə necə təsir göstərirsə, real olaraq da o cürdürlər. Qanunvericilik vasitəsilə onların bəyan edilməsi hələ o demək deyil ki, formal olaraq təsbit olunanlar real məqsəd və vəzifələrdir. Elmi ədəbiyyatda dövlətin funksiyaları müxtəlif cür izah edilir. Buna görə də dövlətin funksiyaları barəsində çoxlu təriflər yaranmışdır. Onlar müxtəlif cür ifadə olunsalar da, demək olar ki, mahiyyətcə bir-birindən bir o qədər də fərqlənmirlər. Həmin təriflərdən bəzilərinə nəzər yetirək. «Dövlətin funksiyaları onun sinfi və ümumbəşəri mahiyyətini, sosial təyinatını ifadə edən, konkretləşdirən əsas daxili və xarici fəaliyyət istiqamətləridir».'' 'Общая теория государства и права. Академический курс в 3- X томах. Том 1.8. 336. 316 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi «Funksiyalar dövlətin cəmiyyətdəki təyinatı, əsas vəzifələri ilə şərtlənən əsas fəaliyyət istiqamətləridir».'' «Dövlətin əsas fəaliyyət istiqamətlərinə dövlətin funksiyaları deyilir».2 «Dövlətin funksiyası onun sinfi mahiyyətindən və sosial təyinatından irəli gələn fəaliyyət istiqamətidir».3 «Dövlətin funksiyası dövlətin daxili və xarici vəzifələri baxımından ictimai inkişafın obyektiv tələbləri ilə şərtlənən zəruri, eynicins, daimi, məqsədyönlü fəaliyyət istiqamətidir (dövlət fəaliyyətinin bir tərəfidir)».“^ «Cəmiyyətə (vətəndaş cəmiyyətinə) münasibətdə dövlətin funksiyaları cəmiyyətin (vətəndaş cəmiyyətinin) subyektlərinə aid ümumi işlərin həllinə yönəlmiş əsas fəaliyyət istiqamətləridir».^ «Dövlətin inkişaf mərhələlərində sinfi mahiyyətini, sosial rolunu və əsas vəzifələrini ifadə edən çoxcəhətli başlıca fəaliyyət istiqaməti onun funksiyası adlanır».^ Göründüyü kimi, təriflərdən bəziləri marksizm nəzəriyyəsindən irəli gələn sinfi yanaşmaya əsaslanır. Bu yanaşma sovet hüquq elminə xas yanaşma olduğundan sovet dövrünün dövlət və hüquq nəzəriyyəsində dövlətin funksiyalarının onun sinfi mahiyyətini əks etdirməsi xüsusi vurğulanırdı. Postsovet dövrünün dövlət və hüquq nəzəriyyəsində də həmin yanaşma elmi dövriyyədən çıxarılmamışdır. Diqqət yetirdikdə görürük ki, nəzəriyyəçilərin bir çoxu, yenə də, həmin yanaşmadan çıxış edirlər. Lakin onlar sovet dövründən fərqli olaraq əvvəlki ehkamçılığı rədd edir 'Чиркип B.E. Современное государство. S.199. ^Сырых В.М. Теория государства и права. S.32. ■ ^Теория государства и права.
S. 406. ^Пахленко Н.Б. От тоталитаризма к демократии: о функциях государства в переходный период. // Политические проблемы теории государства. М., 1993, s.29. ^Проблемы общей теории права и государства.
S. 629. *^Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. S. 38.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|