Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dir. İqtisadi funksiyanın bu dövlətdə konkret məzmun qazanması həmin dövlətin mahiyyətindən, məqsəd və vəzifələrindən, sosial təyinatından irəli gəlirdi. Odur ki, marksist-leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsində izah
edildiyi kimi,
sosialist dövlətinin təsərrüfat-təşkilat funksiyası bütünlüklə ölkədə
sosialist iqtisadiyyatının, təsərrüfatın sosialist formalarının, sosializmin maddi-texniki bazasının yaradılmasına və inkişaf etdirilməsinə, xalq təsərrüfatında idarəetmənin və planlaşdırmanın təkmilləşdirilməsinə, idarəetmə sisteminin və təsərrüfat mexanizminin təkmilləşdirilməsi təməli üzərində iqtisadiyyatın inkişaf sürətinin və səmərəliliyinin artırılmasına və s. məsələlərin həyata keçirilməsinə yönəlmişdir. Beləliklə, bizə aydın olur kl, iqtisadi funksiya bütün tarixi dövrlərdə və bütün dövlətlərdə olduğu kimi SSRİ-də də dövlətin əsas funksiyalarından biri olmuş, lakin həmin dövlətin sinfi mahiyyətinin, sosial təyinatının və inkişafının müxtəlif mərhələlərində özünə yer alan başlıca vəzifələrinin təsiri ilə dəyişikliklərə məruz qalaraq konkret məzmun qazanmışdır. SSRİ dövlətinin digər bir funksiyası-devrilmiş istismarçı siniflərin müqavimətini qırmaq funksiyası onun inkişafının birinci mərhələsinə aid olan funksiyalardan biri idi. SSRİ-nin inkişafının sonrakı mərhələlərində bu funksiya artıq öz əhəmiyyətini itirmişdi. Sovet dövrünün dövlət və hüquq nəzəriyyəsində həmin funksiya belə açıqlanır: «Sosialist dövləti inkişafının birinci mərhələsində onun daxili funksiyalarından biri devrilmiş istismarçı siniflərin müqavimətini qırmaqdan ibarət idi. Bu funksiya istismarçı siniflərin fəhlə və kəndli hakimiyyətinə müqavimətindən və onların keçmiş kapitalizm quruluşunu bərpa etmək cəhdlərindən irəli gəlirdi. Həmin funksiya həyata keçirilərkən istismarçı siniflərə hərbi, siyasi və iqtisadi sahələrdə müxtəlif zorakılıq tədbirlərinin tətbiqi bu siniflərin müqavimət dərəcəsindən asılı idi. Siyasi sahədə bu funksiya istismarçıları siyasi hüquqdan məhrum etmək yolu ilə həyata keçirilirdi. İqtisadi sahədə həmin funksiya xüsusi mülkiyyəti ləğv etməyə, torpağı, bankları, sənaye müəssisələrini, nəqliyyatı və digər istehsal vasitələrini milliləşdirməyə, istismarçıları əvvəlcə iqtisadi cəhətdən məhdudlaşdırmağa, son-
ilqar Məmmədov ra isə bir sinif kimi ləğv etməyə yönəlmişdir. Hərbi sahədə bu funksiya vətəndaş müharibəsində daxili düşmənlərin darmadağın edilməsi yolu ilə həyata keçirilirdi. Devrilmiş istismarçı siniflərin müqavimətinin qırılması funksiyası müvəqqəti xarakter daşıyırdı. İstismarçı siniflərin ləğv olunması və sosializmin qələbəsi ilə bu funksiya da aradan qalxdı».'' Tarixi davamlığa malik olub-olmamaq baxımından funksiyaların bir-birindən fərqlənməsi məsələsinə aid təhlillər göstərir ki, sosial, siyasi, iqtisadi, geosiyasi əhəmiyyətə malik olan funksiyalar, həmçinin cəmiyyətin mövcud olduğu dövr ərzində bütün cəmiyyətin maraqlarına toxunan digər əsas vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün formalaşan funksiyalar daha sabit funksiyalardır. Həmin funksiyalar bütün dövlətlərin, cəmiyyətlərin mövcud olmasını və cəmiyyət daxilində insanların birgəyaşayışının idarə oluna bilməsini təmin etməyə yönəlir. Ümumiyyətlə, tarix boyu öz ümumsosial məzmununu qoruyub saxlayan funksiyalar dövlətin özünə də böyük sosial dəyər qazandırır. Dövlətin fəaliyyətini də, ilk növbədə, bu funksiyalar xarakterizə edir. Onların düzgün həyata keçirilməməsi və ya həyata keçirilməməsi, onlara dövlət hakimiyyəti tərəfindən əhəmiyyət verilməməsi dövlətin özünün zəifləməsinə, hətta məhv olmasına gətirib çıxaran əsas amillərdəndir. Funksiyaların tarixi davamlığı və sabitliyi məsələsinə toxunarkən A.B.Vengerov yazır ki, konkret dövlətin sosial təyinatı və forması ilə yaxın əlaqəsi olan daha dəyişkən funksiyalar dövlətin sinfi funksiyalarıdır. Hər bir cəmiyyətdə dövlət hakimiyyətini həyata keçirən qrupun, sosial qüvvənin, sinfin iradəsini, sinfi maraqları daha dolğun, daha açıq şəkildə ifadə edən dövlət fəaliyyəti istiqamətləri sinfi funksiyalardır. Dövlətin gücü hesabına hakim sinfin öz sinfi düşmənlərinin müqavimətini qırması buna bir misaldır. Hakim sinfin öz sinfi düşmənlərinin müqavimətini qırması «dövlətçiliyin inkişafının ilk dövrlərində qeyri-iqtisadi məc- ^Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. S.153. 322
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi buretmə tədbirləri vasitəsilə həyata keçirilir: başqasının əmlakı və əməyinin nəticəsi mənimsənilir, sinfi düşmənlər cəmiyyətin siyasi həyatında və digər mühüm sahələrdə iştirak etməkdən uzaqlaşdırılır, təqiblər məhkəmə vasitəsilə, əksər hallarda isə məhkəmədən kənar qaydada həyata keçirilir, onlar çox çətin yaşayış şəraiti olan regionlara sürgün edilir, bəzən isə sinfi düşmənlər fiziki olaraq məhv edilir. Lakin bunlarla yanaşı, sinfi funksiyalar iqtisadi yolla da həyata keçirilə bilər ki, bu da dövlətçiliyin sonrakı mərhələləri üçün xarakterikdir. Sinfi funksiyalar İqtisadi yolla həyata keçirilərkən vergilər sistemindən, rüsumlardan, tariflərdən, emissiyalar, inflyasiyalar yolu ilə dövlətin pul sistemində iştirakından, sərt cərimə sistemindən, əmək haqqında məhdudiyyətlərin qoyulmasından, iş gününün davamiyyətini müəyyənləşdirən əmək qanunvericiliyindən və s. istifadə edilir»."' A.B.Vengerov marksizmin müddəalarına əsaslanaraq dövlətin funksiyalarını ümumsosial və sinfi funksiyalara ayırsa da, marksist-leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsini tənqid edir və göstərir ki, marksist-leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsində məhz dövlətin sinfi mahiyyətini əks etdirən funksiyaların daha əhəmiyyətli hesab edilməsi dövlətçiliyin bəzi mərhələlərində, misal üçün, sosializm mərhələsində sinfi funksiyaların bütün cəmiyyət üçün eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb edən ümumsosial funksiyalar kimi izah edilməsi ilə nəticələnmişdir. «Nəzərə alınmırdı kl, sinfi funksiyalar cəmiyyətin bir çox «əbədi», ümumsosial probleminin həll edilməsinə imkan vermir, hətta həmin həyati əhəmiyyətli, ümumsosial problemlərin həllini düyünə salır, «dövlətin müflisləşməsinə» gətirib çıxarır».2 Dövlətin funksiyalarının dəyişilməsinə, funksiyaların modifi- kasiyasına dövlət hakimiyyətinin xarakteri və dövlət formaları dä ciddi təsir göstərir. Dövlət hakimiyyətinin xarakterindən, dövlətin formasından asılı olaraq eyni bir funksiyanın müxtəlif cür həyata keçirilmə formaları və metodları meydana gəlir və bu da funksi- *
права. S.147. 2 Yenə orada. 323 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|